Qurilish materiallari va buyumlari

8-ISH. YIRIK TO‘LDIRUVCHI - SHAG‘AL (CHAQILGAN TOSH) 
Umumiy tushuncha. 
Og‘ir beton tayyorlash vaqtida yirik to‘ldirgich sifatida chaqiqtosh va shag‘al 
ishlatiladi.
CHaqiq tosh – qattiq tog‘ jinsining yirik bo‘lakchalarini chaqib maydalash yo‘li bilan olinadigan 
bo‘sh materialdir. Qirrali bo‘lganligi sabab sement bilan yaxshi tishlashadi. 
SHag‘al – pishiq tog‘ jinslarining tabiiy ravishda emirilishi natijasida vujudga kelgan va donalari 
dumaloq bo‘sh materialdir. Dumaloq material bo‘lganligi sabab sement bilan chaqiqtoshday tishlasha 
olmaydi.
SHag‘al tosh uchun texnik talablar (yozib bering): 
A) fraksiyalari: 
B) maydalanish bo‘yicha markalari:
V) sovuqqa chidamlilik bo‘yicha markalari: 
G) siqilishga mustahkamlik bo‘yicha markalari:
 
9- ISH. SHAG‘AL TOSHNING TO‘KILGAN O‘RTACHA ZICHLIGINI ANIQLASH 
Asbob va uskunalar. 
Idish, quritish javoni, tarozi, chizg‘ich, elak. 
Ishlash tartibi. 
Betonga materiallarning miqdorini hisoblab topish, yirik to‘ldirgich oralaridagi 
bo‘shliqlar hajmini aniqlash, omborlarni loyihalash uchun to‘kma zichligini bilish kerak. To‘kma zichlik 
o‘lchov silindrida aniqlanadi. Silindrning hajmi shag‘alning yirikligiga bog‘liq. Masalan: 10 mm dan 
oshmasa 5 l li idish, 20 mm bo‘lsa 10 l li idish, 40 mm bo‘lsa 30 l li idish, 40 mm dan oshsa 50 l li idish. 
SHag‘aldan kerakli miqdorda olinadi, quritish javonida 105-110
0
S haroratda massasi 
o‘zgarmaydigan holga kelguncha quritiladi, kurakcha bilan, massasi tortilgan o‘lchovli silindrga 10 sm 
balandlikdan to‘kish kerak. SHag‘al tog‘ shaklida idishdan baland bo‘lib to‘ladi, shag‘alning idishdan 
ortiqchasi sidirib tashlanadi. Sidirib tashlash vaqtida idish siljimasligi kerak, aks holda u to‘kma zichlik 
bo‘lmay qoladi. SHu idishdagi shag‘al massasi idish hajmiga bo‘linadi. CHiqqan natija jadvalga 
yoziladi.
Ko‘rsatkichlar nomi 
O‘lcham birligi 
Sinash tartibi 
1 
2 
O‘lchovli idishning hajmi 
l 
Bo‘sh idishning massasi 
kg 
Idishning shag‘al tosh bilan massasi 
kg 
Idishdagi shag‘al toshning massasi 
kg 
To‘kilgan o‘rtacha zichlik 
kg/l 
To‘kilgan o‘rtacha zichlikning o‘rtacha qiymati- . . . kg/l yoki . . . kg/m
3
. 
Hisoblash formulasi: 
V
m
m
т
2
1



Bu erda:
1
m
- 
shag‘al to‘ldirilgan silindrning massasi, g; 
2
m
- 
bo‘sh o‘lchash silindrining massasi, g;
V
- 
silindrning hajmi, sm
3
.