Qurilish materiallari va buyumlari

3-rasm. Beton qorishmasining qulay joylanuvchanligini aniqlash

---

- 46 - 
a) beton qorishmasining harakatchanligini aniqlash asbobi (konus); 1- 
bikr qorishma; 2-harakatchan qorishma; 3-konus cho‘kishi; b) beton qorishmasining 
bikrligini aniqlash asbobi; 4-sinash sxemasi. 
Beton qorishmasining bikrligi quyidagicha aniqlanadi: balandligi 200 va ichki diametri 240 
mm bo‘lgan silindr shaklidagi halqa laboratoriya vibratsiya stoliga mahkam o‘rnatiladi: halqaga 
standart konus o‘rnatiladi, yuqorida ko‘rsatilgan usulda beton qorishmasi bilan to‘ldiriladi va qolip 
olinadi; asbob diski shtativ yordamida beton qorishmasi yuzasiga tekkuncha pastga tushiriladi; bir 
vaqtning o‘zida vibrostol va sekundomer ishga tushiriladi va beton qorishmasi zichlashib 
tekislanadi; beton qorishmasining zichlashishi natijasida ajralib chiqqan sement xamiri diskning 
diametrdagi teshiklaridan suzib chiqishi bilan vibratsiya to‘xtatiladi. Beton qorishmasini vibratsiya 
qilib zichlashtirish uchun sarf bo‘lgan vaqt (sek) uning bikrligini ifodalaydi.
Beton qorishmasining bikrlik ko‘rsatkichi ikki marta o‘tkazilgan tajribalar natijalarining 
o‘rtacha arifmetik miqdori bilan belgilanadi.
Beton qorishmasining qulay joylanuvchanlik ko‘rsatkichlari bo‘yicha klassifikatsiyasi 6.2 
jadvalda berilgan.
Beton qorishmasining klassifikatsiyasi
Qulay joylanuvchanlik 
bo‘yicha 
markalar 
Qulay joylanuvchanlik meyorlari 
Bikrlik, sek 
Harakatchanlik, sm 
Konus cho‘kishi 
Konus oqishi 
O‘ta bikr qorishmalar 
Sj 3 
Sj 2 
Sj 1 
100dan ko‘pi 51-
100 
50 va kami 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Bikr qorishmalar 
J 4 
J 3 
J 2 
J 1 
31-60 
21-30 
11-20 
5-10 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Harakatchan qorishmalar 
P 1 
P 2 
P 3 
P 4 
P 5 
4 va kami 
- 
- 
- 
- 
1-4 
5-9 
10-15 
16-20 
21 va ko‘pi 
- 
- 
- 
26-30 
31 va ko‘pi 
Ushbu jadvalda ko‘rsatilgan beton qorishmasi markalari beton va temirbeton ishlatilish sohalari 
orqali belgilanadi. Masalan, yuqori kuch ko‘tarishga mo‘ljallangan, tashqi tabiiy omillar ta’siriga 
chidamli temirbeton konstruksiyalar tayyorlashda bikr Yoki o‘ta bikr beton qorishmalarni ishlatish 
maqsadga muvofiq. Kuch kam tushadigan bino va inshootlarning buyum, konstruksiyalarini 
tayyorlash uchun esa, harakatchan Yoki bikr qorishmalarning pastroq markalarini ham ishlatsa 
bo‘ladi. CHunki beton qorishmasi muayyan darajada qancha bikr bo‘lsa, undan tayyorlangan 
konstruksiyalar shunchalik zich, mustahkam, kam deformatsiyalanuvchan, turli muhitlarga 
bardoshli bo‘ladi.
Bog‘lanuvchanlik.
 
Beton qorishmaning tashqi fizik-mexanik omillar ta’sirida qatlamlanmaslik 
xususiyati bog‘lanuvchanligini ifodalaydi. Beton qorishmasi tashilaYotganda, qoliplanish 
jarayonida qatlamlanishi, ya’ni suv-sement aralashmasi to‘ldirgichlardan alohida ajralishi mumkin.
Beton qorishmasining bog‘lanuvchanlik darajasini plastiklik darajasi bilan aniqlash mumkin. 
Bog‘lanuvchanligi etarli bo‘lmagan beton qorishmasi standart konusni to‘ldirish va zichlashtirish 
jarayonida qatlamlanadi va qolip echilgach, hosil bo‘lgan beton konus sochiladi Yoki qulaydi.

---

- 47 - 
Beton qorishmasining qatlamlanishi beton strukturasining buzilishiga va hossalarining 
Yomonlashishiga sabab bo‘ladi. Beton qorishmasining bog‘lanuvchanligini oshirish uchun uning 
tarkibini to‘g‘ri tanlash zarur. Beton tarkibida sement miqdorining ko‘p bo‘lishi, suv miqdorining 
kamayishi qorishmaning qatlamlanishini keskin pasaytiradi.
Yuqori markadagi sementlar oz miqdorda past markadagi betonlar tayyorlash uchun 
ishlatilganda beton qorishmasining suv ushlashlik qobiliyati kamayadi va natijada qorishma 
qatlamlanadi. Beton tarkibini hisoblashda uzluksiz granulometrik tizimni saqlash ham yaxshi natija 
beradi.
Beton qorishmasining qulay joylanuvchanligi uning tarkibidagi suvning miqdoriga bevosita 
bog‘liq bo‘ladi. Beton qorishmasiga qo‘shilgan suv sement gidratatsiyasi va to‘ldirgichlar yuzasini 
ho‘llash uchun sarf bo‘ladi. Beton qorishmasini qorish, tashish, qoliplash va zichlashtirish singari 
texnologik jarayonlarni hisobga olib suv miqdori ko‘paytiriladi. Mayda va yirik to‘ldirgichlar 
miqdori muayyan mutanosiblikda belgilanmasa, beton qorishmasining suvga bo‘lgan talabi oshib 
ketadi. Masalan, serqum betonlar suvni ko‘p talab qiladi, chunki qumning solishtirma yuzasi shu 
massadagi yirik to‘ldirgichga nisbatan ancha ko‘p bo‘ladi.