Qurilish materiallari va buyumlari

 Klinker ishlab chiqarish
Klinker ishlab chiqarishda xomashyo tarkibini 75-78% ohaktoshlar va 22-25% giltuproqlar 
tashkil etadi. Xomashyo tarkibini boyitish uchun tarkibiy oksidlarning birini tashkil etuvchi 
komponentlar kiritiladi. Kremniy oksidning miqdorini oshirish uchun kolchedan ogarkalari Yoki 
rudasi qo‘shiladi. Bundan tashqari sement ishlab chiqarishda sanoat chiqindilaridan shlaklar, 
toshko‘mir kuli, nefelin shlami ishlatiladi. Ularning tarkibida 50-60% SaO; 25-30% SiO
2
; 2-5% 
Al
2
O
3
; 3-8% boshqa oksidlar bo‘lishi mumkin. Bu yarimtayyor komponentlarni sement tarkibiga 
kiritilishi Yoqilg‘i sarfini 20-25% kamaytiradi.

---

- 36 - 
Klinkerni kuydirish asosan Yoqilg‘i sifatida tabiiy gaz, xususiy hollarda esa toshko‘mir kukuni 
Yoki mazut ishlatiladi. Gaz Yoqilganda klinker toza kuydiriladi, ko‘mir va mazut Yoqilishi esa 
klinkerni 10-20% ga nokerak komponentlar bilan boyitadi.
Sement ishlab chiqarish quyidagi jarayonlarni o‘z ichiga oladi: ohaktosh va giltuproqni qazib 
chiqarish va zavodga keltirish; xomashyoni tayyorlash; xomashyoni kuydirib klinker olish; gips olib 
klinkerni tuyish (15% gacha gidravlik qo‘shimchalar qo‘shish mumkin); sementni omborxonalarga 
joylashtirish.
Xomashyo pishirish xumdonlariga 3 xil usulda tayyorlanadi: quruq, xo‘l va 
kombinatsiyalashgan usullar.
Xo‘l usulda xomashyo komponentlari turli usullarda maydalanib aralashtiriladi va suv ishtirokida 
tuyiladi. Hosil bo‘lgan massa-shlam nasoslar Yordamida shlambasseynlarga yuboriladi. SHlam 
tarkibidagi suv miqdori 35-45% ni tashkil etadi. Uning tarkibidagi oson eruvchan ohaktosh, 
giltuproq dispers majmuani hosil qiladi. Ho‘l usulda klinker pishirilganda Yoqilg‘i sarfi quruq 
usulga nisbatan 1,5-2 marta ko‘p sarflanadi. Ho‘l usulda xom ashyo tayyorlanganda suv ishtirokida 
mayin shlam massasi hosil bo‘ladi. Bu usulda xomashyo materiallar-ohaktoshlar karerdan keltiriladi 
va jag‘li va to‘qmoqli maydalagichlarda 5 mm kattalikgacha maydalanadi.
Giltuproq va bo‘r yumshoq bo‘lganligi uchun glinaboltushkalarda ezg‘ilanadi. Maydalangan 
ohaktosh va giltuproq birgalikda sharli tegirmonlarda suspenziya holatigacha tuyiladi. SHarli 
tegirmon uzunligi 15 m, diametri 3,2 m bo‘lgan, po‘latdan ishlangan silindr bo‘lib, ichi 3 bo‘lakka 
bo‘lingan. Xomashyo ichi bo‘sh vallar (sapfa) orqali bosim ostida bir tomondan beriladi, ikkinchi 
tomondan esa olinadi. Tegirmon ichida birinchi va ikkinchi bo‘lmalar po‘lat Yoki cho‘yan sharlar 
bilan, uchinchi bo‘lma esa kichik o‘lchamdagi silindrlar bilan to‘ldiriladi. Quvursimon tegirmonlar 
to‘xtovsiz ravishda ishlaydigan uskuna bo‘lib, soatiga 30-50 tonna xom ashyoni shlam massasiga 
aylantirib beradi.