Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalari ishlab chiqarish

2. 3-rasm. Qum hajmining ortishiga nisbatan bog‘liqlik ΔV: yirik (1) va
mayda (2) uning namligiga nisbatan W (og‘irligi bo‘yicha)

Kar’ ‘yyerdagi qum turli namlilik darajasiga ega bo‘lganligi uchun uni ochiq xavoda saqlash davomida namligi tinimsiz o‘zgarib turadi. SHu sababli beton ishlab chiqarish jarayonida davriy ravishda qumning zichligi va namligini aniqlab turish va beton tarkibiga tuzatishlar kiritish zarurati tug‘iladi.

Turli to‘ldiruvchilarni sinash natijalariga ko‘ra qumning suvshimuvchanligi 4-14%, yirik to‘ldiruvchining suvshimuvchanligi 1-10%, yirik donali qumlar 4-6%, urtacha yiriklikdagi qumlar 6-8%, mayda (mayin) zarrali qumlarda 8-10% va o‘ta mayda qumlarda 10% dan ortiq, vol’sk standart qumida 4%, shagalda 1-4%, pishiq otqindi tog‘ jinslaridan olingan chaqilgan toshda 2-6%, karbonat jinslaridan olingan chaqilgan toshlarda (suvshimuvchanligini hisobga olgan xolda) 5-10% ga teng.
2. 2-jadvalda ba’zi to‘ldiruvchilarning standart va texnologik xarakteristikalari keltirilgan. Xar xil xarakteristikali to‘ldiruvchilar bir biriga yakin standart xarakteristikalarga ega bo‘ladilar. 2. 2-jadvaldagi qiymatlar texnologik xarakteristikalar qo‘llanilishini foydaligini e’tirof etib, betonning xususiyatiga to‘ldiruvchining ta’sirini kengroq hisobga olish imkonini beradi.
Ba’zi to‘ldiruvchilarning standart va texnologik xarakteristikalari
2. 2-jadval

To‘ldiruvchi	Xaqiqiy zichligi, g/sm^3	Zichlik, kg/l	Bo‘shliq, %	Yiriklik moduli, Myir	Suvshmuvchanlik, %
Otqindi tog‘ jinslaridan olingan chaqilgan tosh	2, 69	1, 45	45, 7	-	3, 43
Aynisi	2, 6	1, 47	42, 6	-	5, 88
Oxaktoshdan olingan chaqilgan tosh	2, 56	1, 34	45, 6	-	5, 72
Qurilish qumi	2, 63	1, 51	42, 5	2, 79	7
Aynisi	2, 7	1, 37	49	0, 69	11, 5
Vol’sk qumi	2, 65	1, 56	41	2, 05	4