Qurilish materiallari, buyumlari va konstruktsiyalari ishlab chiqarish

D kich 5 mm	D kich 10 mm	0, 5 Dkich+Dkat
Dkat
		bir fraktsiya uchun	Fraktsiyalar aralashmasi uchun
To‘liq qoldiqlar, %	95-100	90-100	40-80	50-70		0-10

To‘diruvchini optimal donadorlik tarkibi aksariyat, nafaqat qum va chaqilgan toshning donadorlik tarkibiga, balki ularning o‘zaro to‘g‘ri nisbatini tanlashga ham bog‘liq.

Bu nisbatning to‘g‘ri tanlanishiga faqat beton tarkibini hisobga olish bilan erishish mumkin, xususan sement va suvning miqdorini to‘g‘ri tanlash orqali (8 bobga qarang). O‘rta va past markali, sement sarfi 200-300 kg/m³ bo‘lgan betonlarda beton qorishmasining eng yaxshi harakatchanlik ko‘rsatkichini ideal elash egrisiga yaqin bo‘lgan donadorlik tarkib ta’minlaydi. Sement sarfi ko‘p bo‘lgan yuqori mustahkamlikdagi va bikir beton qorishmalarida qum hajmi yoki to‘ldiruvchining mayda fraktsiyalarini umumiy hajmga nisbatan to‘ldiruvchini aniq xususiyatlari va beton tarkibidan kelib chiqqan holda kamaytirish maqsadga muvofiq.
To‘ldiruvchining bushligi bilan donadorlik tarkib bevosita bog‘liq bo‘lib, uning zich joylashuvchanlik imkoniyatlari bilan aniqlanadi. SHuningdek to‘ldiruvchi donalarining shakli bo‘shliqlilikka ta’sir ko‘rsatadi. To‘ldiruvchining bo‘shliqliligi – ahamiyatli jihat bo‘lib, u sement sarfi (qanchalik bo‘liqlar ko‘p bo‘lsa shunchalik sement sarfi ortadi) va beton xususiyalariga ma’lum darajada ta’sir etadi. Nazariy nuqtai nazardan to‘ldiruvchidagi bo‘shliqlar hajmi undagi donalarning yirikligiga emas, balki donalarning shakliga, ularning joylashish zichligi va quyilishiga bog‘liq. Bu fraktsiyadagi to‘ldiruvchining bo‘shliqligi 0, 3 dan 0, 48 gacha o‘zgaradi.
Amalda nisbatan ko‘proq yoki kamroq zichlab quyish degan tushuncha mavxumdir; quyishning qandaydir oraliq sistemasi ma’no kasb etadi va shunga ko‘ra o‘rtacha bo‘shliq zichlashtirish darajasiga ko‘ra aniqlanadi. Donalarning qirralari ko‘payishi bilan bo‘shliqlar hosil bo‘lish extimoli ortadi. Aksariyat, uzunchoq ko‘rinishdagi (ignasimon, yapasqi) donalar qo‘llanilganda bo‘shliq ortib ketadi. SHuning uchun bunday donalarning shag‘alda yoki chaqilgan toshdagi miqdori oddiy og‘ir betonlarda 35% dan, yo‘l qurilishi uchun mo‘ljallangan shag‘alda esa 25%dan oshib ketmasligi zarur (yapasqi donalar betonning mustahkamligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi).
Agarda ikki fraktsiyadagi bir biridan o‘lchamlari bilan keskin farq qiluvchi donalar olingan bo‘lsa, qorishma bo‘shligining aralashtirilayotgandagi xarakteri 2. 1-rasmdagidek ifodalanadi.
Belgilarni ta’riflab olamiz: V_bo‘sh – bo‘shliq hajmi; V_d – to‘ldiruvchi donalarining absolyut hajmi; V=V_bo‘sh+V_d – qorishmaning umumiy hajmi; B_nis=V_bo‘sh/V – nisbiy kattalikdagi bo‘shliqlik; B_a=V_bo‘sh/V_d – to‘ldiruvchi donalarining absolyut hajmiga nisbatan bo‘shliqlik.