Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalari texnologiyasi

 
2.  OLDINDAN ZO‘RIQTIRILGAN KONSTRUKSIYALARNI  ZAVOD 
SHAROITIDA TAYYORLASH TEXNOLOGIYASI 
2.1.  Qoliplarning turlari 
Beton va temirbeton konstruksiyalarini tayyorlashda ularni qoliplashga alohida 
e’tibor berish zarur. Ularni tayyorlash quyidagi operatsiyalarni o‘z ichiga oladi: 
- 
qolip va bortlarini moylash va yig‘ish; 
- 
armatura to‘rlari, karkaslar va metall detallarni talab etiladigan joyiga o‘rnatish 
va  maxkamlash,  oldindan  zo‘riqtirilgan  konstruksiyalarni  tayyorlashda  esa 
taranglashtiriladigan armaturani o‘rnatish va taranglashtirish; 
- 
beton qorishmasini qoliplarga joylash va zichalshtirish. 
Qoliplar temirbeton zavodlaridagi eng ko‘p foydalaniladigan qurilmalar bo‘lib  
ularning  narxi  temirbeton  konstruksiyalarini  ishlab  chiqarishda  foydalaniladigan 
uskunalarning taxminan 50%ini tashkil etadi.  
Ishlab  chiqarishning  qabul  qilingan  shakliga  ko‘ra  qoliplar  quyidagicha 
bo‘lishi mumkin: 
- 
bir  joydan  boshqasiga  ko‘chirilib  yuradigan,  suriladigan  va  statsionar  (stend 
usulida) (5.1-rasm);  
- 
maxsulotning  qoliplash  vaqtidagi  xolatiga  ko‘ra  gorizontal  va  vertikal; 
faqatgina  qolipning  tagidan  iborat  bo‘lganda  ularning  borti    qoliplovchi 
mashinaga tegishli bo‘ladi;  
- 
qoliplar  bir  (individual)  yoki  bir  necha  maxsulotga  (guruhga)  mo‘ljallangan 

---

 
bo‘lishi mumkin; 
- 
ba’zi  xollarda  qoliplar  ulardagi  maxsulotga  issiqlik  ishlovini  berish  uchun 
issiqlik bo‘lmasiga ega bo‘lishlari mumkin; 
- 
qoliplar oldindan zo‘riqtirilgan konstruksiyalarni ishlab chiqarish uchun kuchli 
qoliplar va oddiy  bo‘lishi mumkin. 
Temirbeton  buyumlari  ishlab  chiqarish  zavodlarida  plitalar,  balkalar, 
klonnalar,  tashqi  devor  panellari,  qobirg‘ali  va  ko‘p  kovakli  plitalarni  tayyorlashda 
metall tagli va  ko‘tarma bortga ega  qoliplardan foydalanish keng tarqalgan. 
Ishlab  chiqarishning agregat  oqimli  usulida  qoliplarni  bir  postdan  boshqasiga 
ko‘chirib  o‘tkazish  zarurligi  uchun  qoliplarning  mustaxkamligini  ta’minlash  zarur 
bo‘ladi.  SHuning  uchun ularning taglari №14  va №18  shvellerlar va qalinligi  8-10 
mm bo‘lgan listlardan foydalanib loyihalanadi va tayyorlanadi. 
5.1-rasmda  oldindan  zo‘riqtirilgan  tavr  kesim  yuzali  kranosti,  ikki  nishabli 
balkalar  va  boshqalarni  tayyorlash  uchun  qoliplarning  rasmlari  keltirilgan.  Bunday 
qoliplar  armaturaning  taranglashtirilganida  hosil  bo‘ladigan  zo‘riqish  kuchlarini 
qabul  qilganliklari  uchun  etarli  darajada  mustaxkam  bo‘lishlari  kerak.  Qismlarga 
ajratiladigan qoliplar qolipning tagi, mustahkamlikni ta’minlovchi qobirg‘alar bilan 
kuchlantirilgan ikkitadan bo‘ylama va ko‘ndalang shitlardan iborat. 
YUpqa  devorli  qobirg‘ali  panellarni  tayyorlash  uchun  temirbeton  matritsali 
qoliplardan ham foydalaniladi (5.3-rasm). Bu kabi qoliplar metall bortlar va vintli, 
gidravlik  yoki  pnevmatik  domkratlar  bilan  jixozlangan  itarib  chiqaruvchi 
uskunalardan  iborat.  Ular  maxsulotning  butun  yuzasi  bo‘yicha  bir  tekisda 
joylashtirilgan.  Bu  esa  yupqa  devorli  tayyor  maxsulotni  darzlar  hosil  qilmasdan 
qolipdan  echib  olish  imkonini  beradi.  Qoliplarning  temirbeton  matritsalari  V15–
V22,5 klassli betondan tayyorlanadi.