Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalari texnologiyasi

2.  TEMIRBETON 
ISHLAB 
CHIQARISH 
UCHUN 
MATERIALLARNI TANLASH 
2.1.  Sement 

---

Umumqurilish  va  maxsus  maqsadlarda  foydalaniladigan  betonlar 
uchunssement tanlashni 2.1 – 2.3 jadvallarda keltirilgan ma’lumotlarga tayangan 
xolda amalga oshirish zarur. 
2.1-jadval. Konstruksiyadan foydalanish sharoitiga ko‘rassement tanlash 
№ 
 
Sement 
Konstruksiyadan foydalanish sharoiti 
Binoning 
ichki qismida 
O
ch
iq
 s
h
ar
o
it
d
a 
Sulьfatlar miqdori 
bo‘yicha agressiv 
muhit ta’sirida 
Su
v
 va
 s
o
v
u
q
n
in
g
 
o‘z
gar
uv
ch
an
 
ta’
si
ri
da
 
G
id
ro
tex
n
ik
 
in
sh
o
o
tl
ar
n
in
g
 er
o
st
i 
va
 i
ch
k
i 
q
is
m
id
a 
W
<6
0
%
 
W
 >60
%
 
tu
rg
‘u
n
 
x
ar
o
ra
t 
va
 
n
am
li
k
 
sh
aro
it
id
a 
d
o
im
iy
 
mu
zl
as
h
-
eri
sh
 va
 
n
am
la
n
is
h
-
q
u
ri
sh
 
sh
aro
it
id
a 
1 
PS DO
1
 
R 
R 
R 
N 
N 
D 
D 
2 
PS D5,D20
1
  R 
R 
R 
N 
N 
N 
D 
3 
SHPS
1
 
R 
R 
D 
D 
D 
N 
D 
4 
BTS
1
 
R 
R 
R 
N 
N 
N 
N 
5 
BSHPS
1
 
R 
R 
D 
D 
D 
N 
N 
6 
SSPS
2
 
D 
D 
D 
R 
R 
R 
N 
7 
SSSHPS
2
 
D 
D 
D 
R 
D 
N 
N 
8 
PPS
1
 
N 
D 
N 
R 
N 
N 
R 
9 
NS
3
 
D 
R 
R 
R 
D 
R 
N 
Izox: 1- GOST 10178; 2 - GOST 22226 ;3 - TU 21-26-13-90 bo‘yicha. 
R  -  tavsiya  etiladi;  D  -  texnik-iqtisodiy  asoslanganda  ruxsat  etiladi;  N  - 
yo‘l qo‘yilmaydi. 
2.2-jadval. Betonning klassi bo‘yichassement markasini tanlash 
Sement markasi 
Siqilishdagi mustahkamlik bo‘yicha betonning klassi 
V10 
V20 
V30 
V35 
V40 
V50 
Tavsiya etiladigan 
M300 
M300 
M400 
M500 
M600 
M600 
Ruxsat beriladigan 
M300 
M400 
M500 
M550, 
M600 
M500, 
M550 
M550 
 
2.3-jadval. Betonning qotish sharoiti bo‘yichassement markasini tanlash 
Qotish sharoiti 
1 - jadval bo‘yichassement turi 
(tartib raqami) 
1 
2 
3 
4 
5 
6 
7 
8 
9 
Mo‘tadil va mo‘tadilga yaqin 
R  P  D  R  D  R  D  R  R 
10°S xaroratdan past 
D  D  N  R  N  D  N  N  R 
Issiq-nam ishlov berilganda: 
—13 soatgacha bo‘lgan rejimda 
— 13 soatdan ortiq bo‘lgan rejimda 
D  D  N  R  R  N  N  N  R 
R  R  R  D  D  R  R  N  D 

---

Izox:  D, R, N — 1 - jadval izohiga qarang 
2.2.  Yirik to‘ldiruvchi 
Og‘ir  betonlar  uchun  foydalaniladigan  yirik  to‘ldiruvchi  GOST  10268, 
8267,  8268,  10260  talablariga  javob  berishi  kerak.  Beton  qorishmasi  va 
betonning  texnologik  xossalariga  yirik  to‘ldiruvchining  granulometrik  tarkibi, 
mustahkamlik  bo‘yicha  markasi,  uning  tarkibidagi    changsimon  va  giltuproq 
zarralari    va  giltuproq  kesaklarining  miqdori  eng  ko‘p  ta’sir  etadigan 
omillardandir. 
Beton tarkibini xisoblashda yirik to‘ldiruvchining eng katta o‘lchami 2.4-
jadvalda, mustahkamlik bo‘yicha markasi 2.5-jadvalda, donadorlik tarkibi  2.6-
jadvalda  keltirilgan  talablarga  javob  berishi  zarur.  Maxsus  betonlar  uchun 
foydalaniladigan  yirik  to‘ldiruvchilar  uchun  qo‘shimcha  talablar  qo‘yish 
mumkin. 
Yirik  to‘ldiruvchi  tarkibidagi  changsimon  va  giltuproq  zarralarining 
miqdori V20 va undan yuqori klassli betonlar uchun 2%dan, V20dan past klassli 
betonlar uchun - 3% ko‘p bo‘lmasligi kerak. 
2.4-jadval. To‘ldiruvchining eng yirik o‘lchami 
Konstruksiyalar 
To‘ldirgichning mayda –yirikligini belgilovchi 
shartlar 
Vertikal 
-  armatura sterjenlari orasidagi eng kichik 
oraliqning 0,75 o‘lchami; 
-  konstruksiya eng kichik o‘lchamining  0,33 
qismiga teng, lekin 150 mmdan ko‘p emas. 
Gorizontal 
-  konstruksiya qalinligining 0,5 qismiga teng, 
lekin 150 mmdan ko‘p emas 
Yo‘l va aerodrom 
qoplamalari 
-  40 mm 
 
2.5-jadval. Yirik to‘ldiruvchining mustahkamlik bo‘yicha eng past markasi 
Tog‘ jinslari 
Beton klassi 
 
V12,5 
V15 
V20 
V25 
V30 
V35 
V40 
V45 
Otilib chiqqan 
800 
800 
800 
800 
800 
1000 
1000 
1200 
Metamorf 
600 
600 
600 
600 
800 
1000 
1000 
1200 
CHo‘kindi 
300 
300 
400 
600 
800 
1000 
1000 
1200 
Maydalanish 
ko‘rsatkichi 
Dr16  Dr16  Dr16  Dr12  Dr12 
Dr8 
Dr8 
Dr8 
 
2.6-jadval. Yirik to‘ldiruvchining tavsiya etiladigan donadorlik tarkibi 
Yirik to‘ldiruvchining 
eng yirik o‘lchami, mm 
Yirik to‘ldiruvchidagi fraksiyalar miqdori, % 
 
10 - 20 
20 - 40 
40 - 70 
70 - 120 

---

5 - 10 
20 
25 - 40 
60 - 75 
- 
- 
- 
40 
15 - 25 
20 - 35 
40 - 65 
- 
- 
70 
10 - 20 
15 - 25 
20 - 35 
35 - 55 
-