|
Ishning maqsadi: Mamlakatlarning geografik joylashuvi, iqlimi va tabiiy sharoitlari, xom ashyolari bo‘yicha farqlari «xalqaro mehnat taqsimoti» kabi tushunchaning paydo bo‘lishiga olib keldi. Bu har bir alohida tegirmonning har qanday turdagi mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashuvini bildiradi. Butun iqtisod, jahon iqtisodiyotidan tortib, bitta korxona yoki hatto xodimgacha, mehnat taqsimotiga asoslanadi.
Bugungi kunda birorta ham davlat yakka holda mavjud bo'lolmaydi. Har kuni tovarlar, texnologiyalar, xizmatlar, ma'lumotlar va boshqalar almashinuvi mavjud. Buning sharofati bilan jahon iqtisodiyoti faol rivojlanmoqda.
Ishning vazifalari:
Xalqaro mehnat taqsimoti haqida ma’lumotlar yig’ish ;
Xalqaro mehnat taqsimoti afzalliklari va istiqbollarini o’rganish ;
Mehnat taqsimotiga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlash.
I-BOB. XALQARO MEHNAT TAQSIMOTI MOHIYATI, ISHLAB CHIQARISHNING NISBIY XARAJATLARINING NAZARIYASI
1.1. Xalqaro mehnat taqsimoti va u jahon xo’jaligining moddiy asosi sifatida
Iqtisodiyotda yangi xalqaro mehnat taqsimoti (NIDL) globallashuv natijasidir. Bu atama ishlab chiqarish tarmoqlarining ilg‘or kapitalistik mamlakatlardan rivojlanayotgan mamlakatlarga fazoviy siljishini tushuntirishga intilayotgan nazariyotchilar tomonidan kiritilgan — ishlab chiqarishning davom etayotgan geografik qayta tashkil etilishi, bu o‘z manbasini jahon mehnat taqsimoti haqidagi g‘oyalardan topadi. Bu ishlab chiqarish jarayoni milliy iqtisodiyotlar bilan chegaralanib qolmaganida yuzaga keladigan fazoviy mehnat taqsimoti. "Eski" xalqaro mehnat taqsimoti ostida, taxminan 1970 yilgacha rivojlangan hududlar jahon iqtisodiyotiga asosan minerallar va qishloq xo'jaligi tovarlari yetkazib beruvchilari sifatida kiritilgan. Biroq rivojlanayotgan iqtisodlar jahon xo‘jaligiga qo‘shilishi natijasida bu iqtisodlarda ko‘proq ishlab chiqarish amalga oshiriladi.
Bu ishlab chiqarish jarayonlari rivojlangan mamlakatlardan (AQSh, Yevropa mamlakatlari va Yaponiya) Osiyodagi rivojlanayotgan mamlakatlarga (masalan, global sanoat siljishi) ko'chiriladi yoki "global sanoat siljishi" deb ham ataladi. Xitoy, Vetnam va Hindiston kabi), Meksika va Markaziy Amerika. Buning sababi shundaki, kompaniyalar komponentlarni ishlab chiqarish va yig'ish uchun eng arzon joylarni qidiradi, shuning uchun ishlab chiqarish jarayonining arzon mehnat talab qiladigan qismlari xarajatlar sezilarli darajada past bo'lgan rivojlanayotgan dunyoga o'tkaziladi. Kompaniyalar buni transport va kommunikatsiya texnologiyalaridan, shuningdek, ishlab chiqarishning parchalanishi va joylashuv moslashuvchanligidan foydalangan holda amalga oshiradilar. 1953-yildan 1990-yillarning oxirigacha sanoatlashgan mamlakatlarning jahon ishlab chiqarish ishlab chiqarishidagi ulushi 95% dan 77% gacha, rivojlanayotgan mamlakatlarning ulushi esa 5% dan 23% gacha 4 baravardan koʻproq kamaydi.
Natijada qit'alar bo'ylab mehnat taqsimoti Shimoliy-Janub ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy tafovutiga to'g'ri keladi, bu erda Shimolda - dunyo aholisining to'rtdan bir qismi - dunyo daromadining beshdan to'rt qismini, janubda - to'rtdan uch qismini nazorat qiladi. dunyo aholisi - dunyo daromadining beshdan bir qismiga ega(1-rasm).
1-rasm. Aholi jon boshiga 2010 yildagi oʻrtacha YaIM (PPP) dan yuqori va past mamlakatlar koʻrsatilgan jahon xaritasi, 10 700 AQSH dollari. Manba: XVF (Xalqaro valyuta jamg'armasi).
Aholi jon boshiga to'g'ri keladigan jahon YaIM (PPP) dan yuqori ko'k
Aholi jon boshiga to'g'ri keladigan jahon YaIMdan (PPP) past apelsin
NIDL - bu milliy iqtisodiyotlar bilan aloqalarning uzilishi tufayli fazoviy mehnat taqsimoti. Rivojlanmagan iqtisodlar ilgari minerallar va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini yetkazib beruvchi sifatida jahon iqtisodiyotiga qo'shilgan. O'shandan beri u ushbu turdagi iqtisodiyotlarga ko'proq ishlab chiqarishni qo'shdi. Bu bilan "global sanoat siljishi" sodir bo'ladi, ya'ni ishlab chiqarish jarayonlari rivojlangan mamlakatlardan rivojlanayotgan mamlakatlarga ko'chiriladi. Kompaniyalar mahsulotlarni ishlab chiqarish va yig'ish uchun arzon narxlardagi joyga muhtoj. Rivojlanayotgan mamlakatlar rivojlangan mamlakatlarga qaraganda ancha past narxlarda ishlab chiqarishga qodir.
NIDLda shimol dunyo daromadining 3/5 qismini, janub esa taxminan 1/5 qismini nazorat qiladi.
Global ishchi kuchi deganda xalqaro ishchi kuchi, shu jumladan transmilliy kompaniyalarda ishlaydigan va global tarmoq va ishlab chiqarish tizimi orqali bog'langan ishchilar, chet ellik ishchilar, vaqtinchalik mehnat muhojirlari, masofaviy ishchilar, eksportga yo'naltirilgan ish bilan band bo'lganlar, shartli ishchi kuchi yoki boshqa xavfli ishchilar kiradi. ish. 2012 yil holatiga ko'ra, global mehnat jamg'armasi taxminan 3 milliard ishchidan, 200 millionga yaqin ishsizlardan iborat edi.
Global ishchi kuchi yoki xalqaro mehnat fondi 1970-yillarning oxiridan boshlab globallashuvning boshqa kuchlari ortidan vujudga kelgan yangi xalqaro mehnat taqsimotini aks ettiradi. Transmilliy korporatsiyalarning o'sishiga turtki bo'lgan global iqtisodiy omillar, ya'ni tovarlar, xizmatlar, texnologiya va kapitalning transchegaraviy harakati - mehnat va bugungi ishchi kuchining tuzilishi haqidagi fikrlash usullarini o'zgartirmoqda. Standartlashtirish va sanoatlashtirishga o'tish bilan bog'liq ijtimoiy jarayonlarning ildizlariga ega bo'lgan G'arb dunyosidagi postindustrial jamiyat dunyoning boshqa qismlarida, xususan, Osiyoda sanoatlashtirish bilan birga keldi. Sanoatlashtirish butun dunyo bo'ylab davom etar ekan va ko'proq madaniyatlar ish va mehnatga nisbatan an'anaviy amaliyotlardan uzoqlashar ekan, ish beruvchilarning mehnat haqida o'ylash va undan foydalanish usullari o'zgarmoqda. Odatda, turli xil qonunlar kabi to'siqlar paydo bo'ladi.
1980-yillar va 2000-yillarning boshlari orasida global ishchi kuchi taklifi deyarli ikki baravar ko'paydi, bu o'sishning yarmi Osiyoga to'g'ri keldi. Shu bilan birga, G'arb dunyosida yangi ishchilarning ishchi kuchiga kirish tezligi pasaya boshladi. O'sib borayotgan global ishchi kuchiga iqtisodiy rivojlangan mamlakatlardagi ish beruvchilar turli usullar, jumladan, tovarlar importi, ishlab chiqarishni offshoring va immigratsiya orqali kirishadi. Global mehnat arbitraji, ya'ni dunyoning barcha burchaklaridan eng arzon ishchilarni jalb qilish amaliyoti qisman ishchi kuchining bu ulkan o'sishining natijasidir. Ushbu global ishchi kuchi taklifining mutlaq o'sishining katta qismini kam ma'lumotli ishchilar (oliy ma'lumotga ega bo'lmaganlar) tashkil etgan bo'lsa, xuddi shu davrda oliy ma'lumotli ishchilarning nisbiy taklifi taxminan 50 foizga oshdi. 1980 yildan 2010 yilgacha global ishchi kuchi 1,2 milliarddan 2,9 milliard kishigacha o'sdi. McKinsey Global institutining 2012 yildagi hisobotiga ko'ra, bunga asosan "fermadan zavodga" o'tish bo'lgan rivojlanayotgan davlatlar sabab bo'lgan. Qishloq xo'jaligiga oid bo'lmagan ish o'rinlari 1980 yildagi 54 foizdan 2010 yilda deyarli 73 foizga o'sdi. Bu sanoatlashtirish taxminan 620 million kishini qashshoqlikdan olib chiqdi va Xitoy, Hindiston va boshqa mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanishiga hissa qo'shdi. Institutning hisob-kitoblariga ko'ra, rivojlanayotgan mamlakatlarda eksportning o'sishi ushbu mamlakatlardagi qishloq xo'jaligidan tashqari ish o'rinlarining beshdan bir qismiga hissa qo'shadi va rivojlanayotgan mamlakatlardan kelgan immigrantlar ilg'or mamlakatlardagi ishchi kuchining 40 foizini tashkil qiladi. 2008 yilga kelib chet ellik ishchilar Qo'shma Shtatlardagi barcha STEM (fan, texnologiya, muhandislik va matematika) lavozimlarining 17 foizini tashkil etdi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
