Qubla-batis Aziya

Tu`slik batis Aziya xalq xŏjaligining rawajlaniwi. Tu`slik batis Aziya du`n`ya tsivilizatsiyasıning en` qadimgi ŏshog’idan biri. Uliwma bazarga sanaat va awil xŏjalik o`nimlarıni etkazib beruvshi vazifasıni bajaradi. Kapitalistik du`n`yada iri neft undiruvshi va eksport qiluvshi Ierlandiyada du`n`ya a`hmiyetiga iye bŏlgan kaliy tuziga ishlov berish Turkiya bŏyisha du`n`yada oldingi ŏrinda turadi. Iroqda ta`biyiy oltin gugurt va fosforitning u`lken bo`limini islep shiqaradi. Fors qŏltig’i va Qizil den`izda Gavhar (Jemshug va koroll) marjon undirilmoqda. Awil xŏjalik o`nimları tashqariga shiqariladi. Afg’oniston-Qorakŏl, Iroq- xurmo, Turkiya-Izlom---------- Eron-bodom, Yemen Arab respublikası kofe, fors- gilamları, Suriya va Livan trikotaj buyumları va x.k.

Tu`slik batis Aziya Ma`mleketlarıda zamonaviy sanaat tarmoqları metallurgiya, mashina qurilisi, ximiya, neftni qayta ishlovshi rivojlanadi. XX asrlarda neftni undirish xalıq aralıq ahamiyatga iye bŏladi. 1909 jil Anglo-Fors, 1985 jili Anglo-Eron neft kompaniyaları regionida neft vasvasasıni basladı. Ikkinshi jahan urushidan keyin AQShtin` kapitali tez ŏsdi. AQShtin` neft platsdarimi bŏlib Saudiya Arabistonni va Eron xizmat qildi. 2-shi jahan urushidan keyin milliy ozodlik xarakatlarıdan keyin kŏp Ma`mleketlar milliy ta`biyiy resurslarıni ŏzları boshqarish xuquqiga iye bŏldi. 1960 jili OPEK neft eksport qiluvshilar Aljir,Veneuele, Gobon, Indoneziya, Iroq, Eron Qator, Quvayt, Liviya, Nigeriya, BAA, Saudiya Arabiston, Ekvatorlar kirishdi.

Neft batis Evropa AQSh va Yaponiyaga eksport qilindi. Birqansha neft eksport qiluvshi Ma`mleketlar xalıq aralıq moliya orayiga aylandi. Quvayt, Baxreyn, BAA (Abu-Dabi)

Neftga ishlov berish hamma ma`mleketlarda a`sirese Saudiya Arabistoni, Eron, Iroq, Quvayt va BAA regionida undirilayotgan neftning 90% ini tashkil qiladi.

Neftni qayta ishlovshi sanaati neftni undirishga nisbatan kam rawajlang`an. 1983 jili 44ta zavod quvvati 200mln.t.en` yirigi Abadan (Eron 30 mln.t) Ras-Tanuru (Saud.Arabiston 20 mln.t) Aden (NDRY 10mln.t) neftni undirish jiliga 1 mlrd.t.dan ortiq. Regionda transport tuguni den`iz transporti Atlantika va Hind okeani, Troiska`nshinontal quruqlik va havo kommunikatsiyası rawajlang`an. Xalıq aralıq den`iz flotida Ormuz, Bosfor, Dardonell tŏg’ozları u`lken ahamiyatga iye. Iri tarmoqlar Stambul, Izmir, Beyrut, Xayfa, Aden. Quruqlik yŏli temir yŏl. Gomburg (GFR) Boera Iroq. Xalıq aralıq havo baylanissiga Beyrut, Damashq, Anqara, Texron, Qabul aeroportları xizmat qiladi. Trubo quvurlar juda tig`iz.

Turkiya Maydani 770 ming km² (1997y) Xalqı 63,7 mln. adam (1997y) Aziya Evropada jaylasqan. Den`izi va Bosfor, Dardanell bug’ozları orqali ajralib turadi. Sobiq SSSR, Bolgariya, Suriya, Iroq, Gretsiya, Eron menen shiyeradosh.

Rel’ef. Turkiya tawli ŏlka batisida adamk osiyo tawligi (ŏrtasha balandligi 1000m) ŏrta bo`limida qadimgi tektonik yadro Anatomiya past tawligi. Sharqida tarqoq Armon tawligi. SSSR menen shiyerasıda u`lken Arorat (Turksha Agri-dog 5165m). Shiomlda Pontiyskaya (arqay Anotomiy) Tavr taw sisteması (ŏrtasha balandligi 1,5 ming m)