Qon tomirlar fiziologiyasi


Kislorod yetishmovchiligi



Download 0,71 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/24
Sana11.01.2022
Hajmi0,71 Mb.
#340804
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   24
Bog'liq
2-Lekciya 3f3d04177a1a3ffb2fe598821bd96e03

Kislorod yetishmovchiligi.

 Qonda O2 ning kamayishi periferik tomirlarni 

(arteriolalarni)  kengaytiradi.  Tabiiy  sharoitda  modda  almashinuvining  va  O2 

sarfining  jadallashishi  a‘zolarning  faolligi  kuchayganda  kuzatiladi.  O

2

  qondagi 



tarangligi pasayadi, tomirlar kengayib, qon oqish hajmi ortadi. 

Metabolizm moddalari. Faolligi oshgan to‘qimalarda miqdori ko‘payadigan 

qator moddalarning aksariyati (SOg, N

+

, piruat, ADF, AMF, adenozin) tomirlarni 



sezilarli  darajada  kengaytirish  qobiliyatiga  ega.  Ularning  tasiri  mikrosirkulyator 

tomirlarda yaqqol ko‘rinadi. 

Biologik faol moddalar. Madalliy qon   oqishini boshqarishda bazi biologik 

faol  moddalarning  ahamiyati  katta.  Bulardan  kininlar,  gistamin,  adrenalin  va 

noradre-nalinni ko‘rsatish mumkin. 

Hazm  tizimi  bezxari  qo‘zg‘alib,  shira  ishlab  chiqara  boshlaganda  qon 

tomirlar  kengayadi.  Bu  asosan  bez  hujayralari  ishlab  chiqaradigan  kininlar 

samarasi  hisoblanadi.  Masalan,  bez  hujayralar  kallikrein,  degan  ferment  ishlab 

chiqaradi.    Bu  ferment  plazmaning 

=  globulinini  parchalab,  polipeptid  kallidin 

paydo bo‘lishiga olib keladi. Kallidin bradikininga aylanadi. Kallidin va bradikinin 

tomirni sezilarli darajada kengaytirish qobiliyatiga ega. 

Gistamin asosan teri, shilliq pardalar jaroxatlanganda ajraladi. U ba‘zofillar 

va boshqa hujayralardan to‘qimalar jaroxatlanganda erkin holatga o‘tadi. Gistamin 

arteriola  va  venulalarni  kengaytiradi,  kapillyarlar  devori  o‘tkazuvchanligini 

oshiradi. 

Adrenalin  va  noradrenalin  buyrak  usti  bezlarining  mag‘iz  qismida  oz  

miqdorda    uzluksiz  ishlab  chiqariladi.  Bu  gormonlar  hamma  tomirlarning  silliq 

muskullariga  tasir  ko‘rsatadi.  Noradrenalin  asosan  tomirlarni  toraytiradigan 

nervlarning mediatori sifatida xizmat qilsa, gormon rolini adrenalin bajaradi. 




Buyrak  usti  bezidan  ajraladigan  katexolaminlarning  80  foizi  adrenalinga, 

faqat  20  foizi  noradrenalinga  to‘g‘ri  keladi.  Vaziyatning  turli  o‘zgarishlari 

(qurdish, gazablanish va xokazo  ) katexolaminlarni qo‘ng a o‘tishini tezlashtiradi. 

Adrenalin ba‘zi tomirlarni toraytiradi, bazilarini esa kengaytiradi. 

Katexolaminlarning qon   tomirlar silliq muskullariga tasiridagi farqni qon 

tomirlarda adrenoretseptorlarning ikki turi  



(a=

va   (3= adrenoretseptorlar)  borligi 

bilanizodlash mumkin. 

a  = 

retseptorlar  qo‘zg‘alishi  tomir  muskullarining  qisqarishiga,  tomirning 

torayishiga  olib  keladi.  §  -  retseptorlarning  qo‘zg‘alishi  tomirlarni  kengaytiradi. 

Noradrenalin    ko‘proq 



=  adrenoretseptorlarga,  adrenalin  esa 



=  va  v  = 

adrenoretseptorlarga tasir etadi. 

 Ko‘pchilik  qon  tomirlarda  retseptorlarning  ikkala  turi  ham    bor.  Ammo 

ularning nisbati bir xil emas. Agar qon tomirda 

= retseptorlar  ko‘proq bo‘lsa  , 

adrenalin uni toraytiradi,  retseptorlar  ko‘p bo‘lsa — kengaytiradi. 

Shuni ham  aytib o‘tish kerakki, v = retseptorlarning qo‘zg‘alish busagasi 



=  retseptorlarnikiga  qaraganda  past.  Demak,  qon  da  adrenalin  miqdori  kam 

(fiziologik) bo‘lsa  , u faqat 

r = 

retseptorlarni qo‘zg‘atib, tomirlarni kengaytiradi. 

Qonda  adrenalin    ko‘payib  ketsa, 

=  retseptorlar  ham  qo‘zg‘aladi,  tomirlar 

torayadi. 

= va /3 = retseptorlar birdan qo‘zg‘alsa, 



a = 

retseptorlarning qo‘zg‘alish 

samarasi ustun chiqadi — tomir torayadi. 

 Qon  aylanishini  boshqarishda  mahalliy  mexanizmlarning  ro‘li  katta. 

Ammo  bu  mexanizmlarning  o‘zi  qon  aylanishini  muxitning  tez  o‘zgarishlariga 

tuda  moslashtira  olmaydi.  Bunga  mahalliy  mexanizmlar  bilan  bir  qatorqa  

markaziy Boshqaruv mexanizmlari faolligi tufayligina erishish mumkin. 

Yurak  bo‗lmachalari  va  qorinchalarining  ketma-ket  qisqarishi  hamda 

bo‗shashishini  yurakning  o‗tkazuvchi  sistemasi  uyg‗unlashtirib  turadi.  Impulslar 

yurakning  muskul  tolalaridan  atipik  muskul  tolalari    orqali  boshqa  muskullarga 

o‗tadi. Bu tolalar 

Purkine tolalari

 deb ataladi. 




Yurakning  o‗ng  qulog‗i  bilan  yuqorigi  kovak  vena  o‗rtasida  tolalar  tuguni 

bo‗lib,  ular 



Keyt-Flak  tuguni

  deb  ataladi.    Bu  tugun  xuddi    shunday  tolalar 

yordamida  yurakning  o‗ng  qulog‗i  bilan  qorinchasi  o‗rtasida  joylashgan  ikkinchi 

tugun  – 



Ashof-Tavar  tuguniga

  tutashadi.  Bu  tugundan  kattagina  tolalar  tutami  – 



Gis  tutami   

  boshlanib,  u  qorinchalar  to‗sig‗i  bo‗ylab  pastga  tushadi  va  ikki 

oyoqchaga  bo‗linadi,  so‗ngra o‗ng  va chap  qorincha  epikardi ostida tarmoqlanib, 

so‗rg‗ichsimon muskullarda tugaydi.  

 

 

 




Download 0,71 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   16   17   18   19   20   21   22   23   24




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish