Qon tomirlar fiziologiyasi

GEMODINAMIKA ASOSLARI 

Qonning qon   tomirlardagi xarakatini urganuvchi fan gemodinamika, deb 

ataladi. Bu fan gidrodinamikaning bir qismi. 

Gidrodinamika  qonuniyatiga  ko‘ra  ,  naylarda  suyuqlikning  oqishi  ikki 

kuchga:  suyuqlik  xarakatini  yuzaga  keltiruvchi  bosim,  yani  nayning  boshi  va 

oxiridagi  bosim  farqiga  va  oqayotgan  suyuqlikka  ko‘rsatiladigan  qarshilikka 

bog‘liq. 

Bu  kuchlarning  birinchisi  —  bosimlar  farqi  —  suyuqlikni  xarakatga 

keltirsa,  ikkinchisi  —  gidravlik  qarshilik  —  suyuqlik  xarakatiga  tusdinlik  qiladi. 

---

Bosimlar farqining qarshilikka nisbati vaqt  birligida naylardan oqayotgan suyuqlik 

hajmini, yani suyuqlik oqimining hajm tezligini belgilaydi. Bu bog‘lanish quyidagi 

tenglama bilan ifodalanadi: 

Qon    tomirlarda  qon  oqishiga  qarshilik  tomirlarning  uzunligi,  diametri, 

qonning yopishqoqligiga bog‘liq  . 

Turli  tomirlardagi  qarshilikni  ularning  uchi  va  oxiridagi  qon  bosimi 

farqidan  bilish  mumkin:  qon      oqimiga  qarshilik  qancha  katta  bo‘lsa    ,  tomirda 

qonning xarakatiga shuncha  ko‘p    kuch sarflanadi, binobarin, bu tomirdagi bosim 

shuncha  ko‘p pasayadi. 

Tomirlardagi qon   bosimini bevosita o‘lchash yirik va o‘rta arteriyalarda 

uning  atigi  10  foiz,  arteriolarda  va  kapillyarlarda  esa  85_  foiz  pasayishini 

ko‘rsatadi. 

Qon  oqishining  ikki  tezligi  o‘rganiladi.  Birinchisi  —  chiziqli  tezlik. 

Chiziqli  tezlik  qonzarrachalarining  tomirda  siljish  tezligini  ifodalaydi.  Uning 

o‘lchash birligi — mm/s yoki sm/s. Ikkinchi — hajm tezlik, u qon   tomirdan vaqt  

birligida oqib o‘tgan qonning hajmini ko‘rsatadi va ml/s da o‘lchanadi. 

Aorta  yoki  kovak  venalar  orqa  li,  o‘pka    arteriyasi  yoki  o‘pka    venalari 

orqali  1  daqiqada  o‘tadigan  qon      hajmi  bir  xil.  Yurakdan  ketayotgan  qonning 

miqdori   o‘nga kelayotgan qon   miqdoriga teng. Katta va kichik qon   aylanish 

doirasining butun arterial tizimi yoki barcha arteriolalar, yoxud barcha kapillyarlar 

yoki butun venoz  tizimi orqali 1 daqiqada o‘tgan qon   hajmi bir xil. 

Tomirlar  tizimining  xar  qanday  umumiy  ko‘ndalang  kesimidan  o‘tgan 

qonning  hajmi  doimiy  bo‘lgani  holda  qon  oqimining  chiziqli  tezligi  bir  xil 

bo‘lmasligi kerak. Chiziqli tezlik tomirlarning umumiy kengligiga (eniga) bog‘liq  

. 

Qon      tomirlar  tizimining  eng  tor  joyi  aorta.  Arteriyalar  shoxlanganda,  xar 

bir  tarmoq  o‘zini  ajratgan  arteriyaga  nisbatan  torroq  bo‘lishiga  qaramaydi, 

tarmoqlar  yig‘indisining  kengayganligi  kuzatiladi.  Kapillyarlar  turi  hammadan 

keng,  chunki  barcha  kapillyarlar  diametrining  yig‘indisi  aorta  diametridan 

taxminan 600—800 baravar katta. Shunga ko‘ra , aortada qon   kapillyarlardagiga 

qaraganda juda tez xarakatlanadi.  

---

 

Qon  yurakdan  uzluksiz  ravishda  chiqmay,  balki  otilib-otilib  chiqqani 

uchun arteriyalardagi qon   oqimi uzlukli tabiatda bo‘ladi.   Arteriola, kapillyar va 

venalardagi  qon    oqimi  uzluksiz,  doimiydir.  Buning  sababi  arteriyalar  devorining 

tuzilishida.