Qo`lyozma xuquqida mamatqulova (yuldasheva) gulzira ergashali qizining

№ 

Turkumlar 

Turlar 

1. 

Astragalus 

37 

2. 

Cousinia 

30 

3. 

Tulipa 

23 

4. 

Eremurus 

16 

5. 

Oxytropis 

12 

6. 

Allium 

10 

7. 

Jurinea 

6 

8. 

Ferula 

5 

9. 

Calligonum 

5 

10. 

Euphorbia 

5 

Jami 

149 

 

 

―Qizil  kitob‖ga  kiritilgan  o’simliklarning  turkumlarini  eng  kattalari  6-

jadvalda  berilgan.  Ular  kuyidagilar  Astragalus  –37,  Cousinia  –  30,  Tulipa  –  23, 

Eremurus-16,  Oxytropis-12,  Allium-10  ,  Jurinea-6  xamda  Ferula,  Calligonum  va 

Euphorbia  turkumlari  5  tadan  turlardan  iborat.  Hammasi  bo’lib  yuqoridagi  10  ta 

turkum 149 turni tashkil qiladi. Bu raqam ―Qizil kitob‖ga kiritilgan o’simliklarning 

umumiy (114 ta) turkumlarning 49,5 %  ini tashkil qiladi.  

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

29 

7-jadval 

O’zbekiston Respublikasi «Qizil kitobi» (2006) ga kiritilgan 

o’simliklarning sistematik tarkibi                                                                                                       

№ 

Oilalar 

Turkum 

Tur 

1  

Alliaceae 

1 

8 

2 

Amarylladaceae 

2 

3 

3  

Anacardiaceae 

1 

1 

4 

Apiaceae 

14 

19 

5 

Asphodelaceae 

1 

16 

6   

Asteraceae 

15 

52 

7 

Boraginaceae 

3 

5 

8  

Brassicaceae 

5 

8 

9 

Campanulaceae 

1 

1 

10 

Capparaceae  

1 

1 

11 

Caprifoliaceae 

1 

1 

12 

Caryophyllaceae 

4 

10 

13 

Chenopdiaceae 

4 

6 

14 

Cucurbitaceae  

1 

1 

15 

Cupressaceae 

1 

1 

16 

Cyperaceae 

1 

1 

17 

Dipsacaceae  

1 

1 

18 

Ebenaceae 

1 

1 

19 

Euphorbiaceae 

2 

6 

20 

Fabaceae 

8 

60 

21 

Colchicaceae 

1 

1 

22 

Geraniaceae 

1 

1 

23 

Iridaceae 

4 

4 

24 

Lamiaceae 

9 

23 

25 

Liliaceae 

4 

26 

---

 

30 

26 

Moraceae 

1 

1 

27 

Orchidaceae 

1 

1 

28 

Peganaceae 

1 

1 

29 

Plumbaginaceae 

1 

4 

30 

Poaceae 

1 

2 

31 

Polygonaceae 

1 

5 

32 

Primulaceae 

1 

1 

33 

Ranunculaceae  

7 

10 

34 

Rhamnaceae 

1 

1 

35 

Rosaceae 

2 

2 

36 

Rubiaceae 

1 

1 

37 

Santalaceae 

1 

1 

38 

Saxifragaceae 

1 

1 

39 

Scrophulariaceae 

2 

2 

40 

Solanaceae 

1 

1 

41 

Thymelaceae 

1 

1 

42 

Vitaceae 

1 

1 

43 

Zygophyllaceae 

1 

1 

44 

Punicaceae 

1 

1 

45 

Platanaceae 

1 

1 

46 

Papaveraceae 

2 

2 

47 

Hyasyntaceae 

1 

1 

Jami 

117 

302 

 

O’zbekiston Respublikasi «Qizil kitobi» (2006) ga kiritilgan o’simliklarning 

sistematik tarkibi, undagi zamburug’lar bo’limi vakillari  

(3  ta)  ni  qo’shadigan  bo’linsa,  120  ta  turkum  va  305  ta  tur  vakillaridan  iborat 

bo’ladi.  

7-jadvalda faqat gulli o’simliklarning taksonomik taxlili berilgan. Unga  

---

 

31 

ko’ra,  yuksak gulli o’simliklarning O’zbekiston Respublikasi «Qizil kitobi» ning 

ushbu  2006 yilgi nashriga kiritilgan o’simliklarning taksonomik tarkibi  47 ta oila 

(zamburug’lar  bo’limiga  kiruvchi  2  ta  oiladan  tashqari),    117  ta  turkum 

(zamburug’lar  bo’limiga  kiruvchi  3  ta  turkumdan  tashqari)  va  302  ta  turdan 

(zamburug’lar bo’limiga kiruvchi 3 ta turdan tashqari)  iborat.  

 

8-jadval 

O’zbekiston Respublikasi «Qizil kitobi» (2006) ga kiritilgan 

o’simliklarning yirik oilalari tarkibi                                                                                                       

№ 

Oilalar 

Turkum 

Tur 

1 

Fabaceae 

8 

60 

2 

Asteraceae 

15 

52 

3 

Liliaceae 

4 

26 

4 

Lamiaceae 

8 

22 

5 

Apiaceae 

14 

19 

6 

Asphodelaceae 

1 

16 

7 

Caryophyllaceae 

4 

10 

8 

Alliaceae 

1 

8 

9 

Ranunculaceae 

7 

10 

10 

Brassicaceae 

5 

8 

Jami 

67 

231 

 

O’zbekiston Respublikasi «Qizil kitobi» (2006) ga kiritilgan 

o’simliklarning  yirik  oilalari    15  ta  deb  olish  mumkin.  CHunki  ushbu  nashrda  4 

tadan  ortiq  turlarga  ega  bo’lgan    oilalar  soni  15  tani  tashkil  etadi.  Lekin  avvalgi 

nashrlar  bo’yicha  amalga  oshirib  kelinayotgan  tamoyilga  amal  qilgan  xolda  10  ta 

oilani  berishni  lozim  topdik.      !0  ta  yirik  oiladagi  turkumlar  soni  67  tani  tashkil 

etadi.  Undagi  turlar  soni  231  tadan  iborat  bo’lib,  jami  turlarning    76,5  %  i 

jamlangan.                                                                                                

 

---

 

32 

9-jadval 

O’zbekiston Respublikasi «Qizil kitobi» (2006) ga kiritilgan 

o’simliklarning yirik turkumlar  tarkibi 

№ 

Turkumlar 

Turlar 

1. 

Astragalus 

37 

2. 

Cousinia 

30 

3. 

Tulipa 

23 

4. 

Eremurus 

16 

5. 

Oxytropis 

12 

6. 

Allium 

8 

7. 

Jurinea 

6 

8. 

Ferula 

5 

9. 

Calligonum 

5 

10. 

Euphorbia 

5 

Jami 

147 

 

O’zbekiston Respublikasi «Qizil kitobi» (2006) ga kiritilgan o’simliklarning 

yirik  turkumlar    tarkibida  ushbu  jadvalga  faqat  10  ta  turkum  kiritilmoqda,  sababi 

ishning  boshida  tanlab  olingan  printsip  shuni  taqozo  qiladi.  Jadvalda  keltirilgan 

turkumlarga tegishli turlar soni 147 tadan iborat bo’lib, ular barcha turlarning 48,6 

% ini tashkil qilmoqda. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

 

33 

10-jadval 

O’zbekiston Respublikasi «Qizil kitobi»ning 1984, 1998 va 2006 

 yilgi nashrlarining 10 ta yirik oila va turkumlarining taksonomik 

 jihatdan turlar bo’yicha qiyosiy taxlili  

  

№ 

«Qizil kitobi»ning 

nashrlari 

Oilalardagi turlar soni va 

foizi 

Turkumlardagi turlar soni 

va foizi 

soni 

% 

soni 

% 

1 

1984 

129 

79 

88 

54 

2 

1998 

227 

75,5 

149 

49,5 

3 

2006 

231 

76,5 

147 

49 

 

Shuni  ta’kidlash  joizki,  ―O’zbekiston  florasida‖,  hamda  ―O’rta  Osiyo 

o’simliklarining  aniqlagichida‖  ham  Asteraceae,  Fabaceae,  Liliaceae,  Lamiaceae, 

Apiaceae  oilalari  xukmronlik  qiladi.  Faqat  bu  yerda  Poaceae  oilasi  katta  oilalar 

qatoriga  kirmagan.  SHuningdek,  floralarimizda  eng  katta  turkumlar  hisoblangan 

Astragalus, Cousinia, Allium, Tulipa, Ferula kabi turkumlar «Qizil kitob» da ham 

o’z  aksini  topganlar.  SHunday    xulosa  kilish  zarurki,  bunday  katta  oilalar, 

turkumlar  dunyo  florasida  ham  shunday  mavkega  ega.  ―Qizil  kitobi‖mizdagi  eng 

katta  turkumlardan  Astragalus  uzining  foydali  xususiyatlari  bilan  ajralib  turadi. 

Ma’lumki ushbu turkumning vakillari chorva mollari uchun to’yimli ozuqa manbai 

hisoblansa,  ularning  gullari  gulshira  (nektar)  ajratishlari  bilan  xam  asalarichilikda 

muxim  axamiyat  kasb  etadi.  Turlari  boyligi  jixatidan  ikkinchi  urinni  egallagan 

Cousinia  xam  kator  foydali  tomonlari  bilan  (chorva  uchun  ozuka)  belgili.  Turlari 

jixatidan  uchinchi  urinni  egallagan  lola  (Tulipa)  uzining  ajoyib  nafis,  guzalligi 

bilan barchani uziga jalb kiladi. Ularning orasida xam eng chiroyli va kimmatlilari 

mavjud,  ulardan  misol  tarikasida  Tulipa  greigii,  t.  kaufmanniana,  t.  tschimganica 

va  boshkalar.  Bu  borada  yana  uzining  xushbuyligi,  chiroyli  va  kurkamligi  bilan 

Eremurus turlari  kishilar  e’tiborini  tortadi.  Mazkur  gurux usimliklari  orasida  juda 

xushbuy,  ajoyib  va  betakror  kurinishga  (rangi)  ega  bulgan  gulisalim  (Paeonia 

hibrida)  usimligi  dikkatga sazovor. ―Qizil  kitob‖imizga  kiritilgan  juda  ko’p  turlar 

---

 

34 

(Tulipa,  Eremurus,  Allium,  Ferula  va  boshkalar)  bir  kator  foydali  xususiyatlari 

bilan xarakterli. 

 

Xulosa  urnida  shuni  ta’kidlash  joizki,  ―Qizil  kitobi‖mizga  kiritilgan 

usimliklarimizning  sistematik  tarkibi  boy.  Endi  gap  shundaki  yukoridagi  barcha 

usimliklarimiz  kamyob,  endem  yoki  relikt  usimliklar  bulib  xisoblanadi.  Galdagi 

vazifa  yukoridagi  turlarni  yuk  bulib  ketishiga  yul  kuymasligimiz  kerak,  nafakat 

ularni  yukotish,  balki  ularni  saklab  kolib,  ularni  areallarini  ko’paytirishga,  tabiiy 

zaxiralarini oshirishga erishishimiz kerak.