Qo`lyozma xuquqida mamatqulova (yuldasheva) gulzira ergashali qizining

№ 

Xayotiy shakllari 

Mikdori (dona) 

1. 

Fanerofitlar 

7 

2. 

Xamefitlar: 

 

2.1 

Butalar 

19 

2.2 

Yarim butalar  

24 

2.3 

Yarim butachalar 

22 

3.  

Ko’p yillik utchil usimliklar(gemikriptofitlar) 

205 

4. 

Ikki yillik usimliklar (kriptofitlar) 

13 

5. 

Bir yillik usimliklar (terofit) 

11 

 

Jami 

301 

 

 

 

 

 

 

---

 

36 

12-jadval 

O’zbekiston Respublikasi «Qizil kitob»ga (2006) kiritilgan turlarning 

xayotiy shakllari (Raunkier sistemasi buyicha) 

№ 

Xayotiy shakllari 

Mikdori (dona) 

1. 

Fanerofitlar 

7 

2. 

Xamefitlar: 

 

2.1 

Butalar 

13 

2.2 

Yarim butalar  

12 

2.3 

Yarim butachalar 

32 

3.  

Ko’p yillik utchil usimliklar(gemikriptofitlar) 

209 

4. 

Ikki yillik usimliklar (kriptofitlar) 

14 

5. 

Bir yillik usimliklar (terofit) 

15 

 

Jami 

302 

 

SHuni  ta’kidlash  joizki,  ―O’zbekiston  florasida‖,  hamda  ―O’rta  Osiyo 

o’simliklarining  aniqlagichida‖  ham  Asteracea,  Fabaceae,  Liliaceae,  Lamiaceae, 

Apiaceae  oilalari  xukmronlik  qiladi.  Faqat  bu  yerda  Poaceae  oilasi  katta  oilalar 

qatoriga  kirmagan.  SHuningdek,  floralarimizda  eng  katta  turkumlar  hisoblangan 

Astragalus, Cousinia, Allium, Tulipa, Ferula kabi turkumlar «Qizil kitob» da ham 

o’z  aksini  topganlar.  SHunday    xulosa  kilish  zarurki,  bunday  katta  oilalar, 

turkumlar  dunyo  florasida  ham  shunday  mavkega  ega.  ―Qizil  kitobi‖mizdagi  eng 

katta  turkumlardan  Astragalus  uzining  foydali  xususiyatlari  bilan  ajralib  turadi. 

Ma’lumki ushbu turkumning vakillari chorva mollari uchun to’yimli ozuqa manbai 

hisoblansa,  ularning  gullari  gulshira  (nektar)  ajratishlari  bilan  xam  asalarichilikda 

muxim  axamiyat  kasb  etadi.  Turlari  boyligi  jixatidan  ikkinchi  urinni  egallagan 

Cousinia  xam  qator  foydali  tomonlari  bilan  (chorva  uchun  ozuqa)  belgili.  Turlari 

jixatidan  uchinchi  urinni  egallagan  lola  (Tulipa)  uzining  ajoyib  nafis,  guzalligi 

bilan barchani o`ziga jalb qiladi. Ularning orasida xam eng chiroyli va qimmatlilari 

mavjud,  ulardan  misol  tariqasida  Tulipa  greigii,  T.kaufmanniana,  T.tschimganica 

va  boshkalar.  Bu  borada  yana  o`zining  xushbuyligi,  chiroyli  va  ko`rkamligi  bilan 

---

 

37 

Eremurus turlari kishilar e’tiborini tortadi. Mazkur gurux o`simliklari orasida juda 

xushbuy,  ajoyib  va  betakror  ko`rinishga  (rangi)  ega  bulgan  gulisalim  (paeonia 

hibrida) o`simligi diqqatga sazovor. ―Qizil kitob‖imizga kiritilgan juda ko’p turlar 

(Tulipa,  Eremurus,  Allium,  Ferula  va  boshkalar)  bir  qator  foydali  xususiyatlari 

bilan xarakterli. 

 

Xulosa  o`rnida  shuni  ta’kidlash  joizki,  ―Qizil  kitobi‖mizga  kiritilgan 

o`simliklarimizning  sistematik  tarkibi  boy.  Endi  gap  shundaki  yuqoridagi  barcha 

o`simliklarimiz  kamyob,  endem  yoki  relikt  o`simliklar bulib  xisoblanadi.  Galdagi 

vazifa  yukoridagi  turlarni  yo`q  bulib  ketishiga  yo`l  quymasligimiz  kerak,  nafakat 

ularni  yo`qotish,  balki  ularni  saqlab  qolib,  ularni  areallarini  ko’paytirishga,  tabiiy 

zaxiralarini oshirishga erishishimiz kerak.