Qo`lyozma xuquqida mamatqulova (yuldasheva) gulzira ergashali qizining

1.2. 

O’SIMLIKLARGA TA’SIR QILUVCHI EKOLOGIK 

OMILLAR 

 

O’simlikning namsevar yoki salqin sevarligi, issiq yoki sovuqqa chidamligi 

va  boshqa  bir  qator  ekologik  xususiyatlari  bilan  bog’liq  tomonlari  uzoq  muddat 

davomida  evolyutsiya  jarayonida  shakllangan.  Zero  bizning  sharoitimizdagi 

issiqsevar o’simliklar va qisqa kun o’simliklari shimoliy mintaqadagi issiqqa talabi 

kam,  uzun  kun  o’simliklardan  farqlanadi.  Tabiatda  har  bir  geografik  hududdagi 

aloxida  o’simlik  o’zining  biologiyasi  jihatidan  mos  keladigan  ekologik  sharoiti 

joyida namsevarlar suv havzalarining yaqinida, soyasevarlar quyosh nuri bevosita 

tushmaydigan  joylarda  va  shu  kabilarda  o’sadi.  O’simliklarning  irsiyati  tashqi 

muhitning  muayyan  sharoitlarda  shakllanadi.  Bu  o’rinda  o’simlikning  ontogenezi 

davridagi  tashqi  muhitning    omillarini  ta’siri  ham  katta  ahamiyatga  ega.

 

O’simliklar qishloq xo’jalik  ekinlarining nihollari,  ko’chatlar  ko’p hollarda 

tashqi  muhitining  o’zlari  uchun  noqulay  bo’lgan  u  yoki  bu  omillarini  bo’lgan 

ta’siridan  ularga  nisbatan  tarixiy  taraqqiyot  natijasida  yuzaga  kelgan  yashash 

uchun  kurash  natijasi  sifatida  moslanishlarni  hosil  qiladilar.  O’simliklar  tashqi 

muhitning  noqulay  abiotik va biotik omillaridan  samarali  tarzda  himoyalanishadi. 

Ularga chidamlikni hisobga olgan holda qishloq xo’jalik ekinlarini biror hududga 

ekiladi [

Zokirov T.S., 1991

].   

O’simliklarning  tashqi  muhitni  muayyan  iqlim,  tuproq  sharoitlariga 

moslashishlari ularda ro’y beradigan fiziologik mexanizimlar (fiziologik jihatidan 

moslanishi) 

natijasida, 

oganizimlarning 

popultsiyasidagi 

irsiy 

o’zgaruvchanliklarida  va  tabiy  tanlanishida  (irsiy  jihatidan  moslanish)  sodir 

bo’ladi. Tashqi muhitida ro’y beradigan omillar qonuniy jihatidan va tasodifan ro’y 

beradi.  Qonuniy  tarzda  ro’y  beradigan  tashqi  muhitdagi o’zgarishlar  masalan,  yil 

fasllarining almashinuvlari davrida himoyalanish o’simliklarda bu xodisalarga irsiy 

jihatidan moslanishlarni hosil qiladi.  O’simliklardagi  moslanishlar  va  chidamlilik 

imkoniyatlari  mavjud.  Tabiy  sharoitda  o’sayotgan  yoki  ekilgan  o’simlik  o’zining 

o’sishi  va  rivojlanishi  davrida  o’zi  uchun  noqulay  bo’lgan  tashqi  muhitning 

haroratidagi    o’zgarishlari,  yoritilishi,  qurg’oqchilikni  ro’y  berishi,  me’yoridan 

---

 

16 

ortiqcha  namlikni  bo’lishi,  tuproqning  sho’rlanishi  kabi  bir  qator  omillarning 

ta’sirini ostida bo’ladi. Har bir o’simlik tashqi muhitida ro’y berayotgan o’zi uchun 

qulay  yoki  noqulay  bo’lgan  ta’sirlarga  genetikasida  belgilangani  bo’yicha 

moslanishlar,  chidamliklarni  hosil  qiladilar.  O’simlikda  bunday  moslanish  va 

chidamlikni  qanchalik  darajada  yuqori  yoki  past  bo’lishi  mazkur  o’simlikning 

moslanishi va chidamligining reaktsiya normasini belgilaydi.