Qo‘llashi, atom energetikasi hamda katta shaharlar chiqindilarini dunyo okeaniga

a) b)
43-rasm.CHo‘michli turbinaning yo‘naltiruvchi moslamasi
(a)
hamda
cho‘michga suvning urilishi va tezlikning bo‘linish
(b)
sxemasi.
Bosimli quvur GES binosiga kiradi va uning oxiri, oqimni turbina ish
g‘ildiragi cho‘michlariga yo‘naltiruvchi soplo bilan tugaydi. Soplodan
a) b)
44-rasm. Osilgan
(a)
va yotqizilgan
(b)
cho‘michli ish g‘ildiraklari.
katta tezlikda chiqqan suv oqimi, cho‘michning botiq sirtida dumalab
harakatlanadi va o‘zining harakat yo‘nalishini teskari tomonga o‘zgartiradi. 
CHo‘michdan qaytgan oqimning tezligi korpusga nisbatan V = 0 m/c bo‘lsa, 
turbinaning foydali ish koeffitsienti maksimall miqdorga erishadi. Tahlillar shuni
ko‘rsatadiki, maksimall foydali ish koeffitsientiga erishish uchun, cho‘michli
turbinaning aylanma harakati tezligi, oqimning yarim tezligi miqdoriga teng
bo‘lishi kerak (43
b
-rasm). 

---

86
a) b)
45-rasm. Ikki soploli cho‘michli turbinaning sxematik ko‘rinishi
(a)
va
o‘rnatilgan holatii
(b).
Turbinaning soplosi, bosim quvuridan kelayotgan suv miqdorini tartibga
solish uchun xizmat qiladi. Soplo ichida harakatlanayotgan igna esa, suv
chiqayotgan kanalning kesimini o‘zgartirish orqali turbina ish g‘ildira-giga
kelayotgan suv sarfini o‘zgartiradi. Ishlatib bo‘lingan suv pastgi befga olib ketiladi. 
Bosim isrofini kamaytirish uchun turbina va uning soplosi iloji boricha oqim
sathiga nisbatan pastda joylashishi kerak.
Ish g‘ildiragi cho‘michlarga suv oqimi zarbsiz kirishi uchun, ular uchli qirra
bilan bo‘lingan ikkita, juft cho‘michlar shaklida tayyorlanadi. Suv oqimi
cho‘michladan oqib o‘tib, o‘zining yo‘nalishini 180
0
burchak ostida o‘zgartiradi. 
Natijada cho‘michlarda kuchlanish hosil bo‘lib, ish g‘ildiragi aylanma harakat qila
boshlaydi. Odatda 14÷60 dona cho‘michli ish g‘ildiraklari tayyorlanadi
(45 - rasm).
CHo‘michli turbinalarning aylanishlar soni va quvvatini oshirish uchun ish
g‘ildiragining diametri bo‘ylab 2, 3, 4 hattoki 5 va 6 donadan ham soplolar
o‘rnatilishi mumkin. Soplolar ish g‘ildiragi diametri bo‘ylab teng taqsimlanadi.
Ammo soplolar soni oshishi bilan turbinaning foydali ish koeffitsienti pasayib
ketishi mumkin. Tajribalar natija-sida, soplolar soni 4 donadan oshmasligi
tavsiya qilinadi. 45
a
- rasmda ikki soploli cho‘michli turbinaning sxemasi
ko‘rsatilgan.
CHo‘michli turbinalarning foydali ish koeffitsienti juda yuqori

---

87
bo‘lib, 0,88÷094 ga teng. Ularni gorizontal va vertikal holatlarda o‘rnatilishi
mumkin. Odatda bir necha soploli ish g‘ildiraklari gorizontal holatda o‘rnatiladi.