Qog’oz insoniyatning ulug’ ixtirolaridan biridir. Qog’oz haqida birinchi ma’lumot eramizning 12-yiliga taaluqli bo’lsa, eramizning 76-yiliga kelib unga kitoblar bosilgani eslatiladi

2.11-jadval.

Jihozlar nomi.	Jihoz Markasi	Jihozlar soni
		Hisoblangan	O’rnatiladigan
Gidromaydalagich	ZZS – 5	0.92	1
Tebranma tozalagich	ZSK – 06	0.36	1
Uyurmali tozalagich	ZSC – 31	1.20	2
Diskli tegirmin	MDS – 630	0.80	1
Tugun tutgich	ZSL – 15	0.13	1
Rafiner	MKБ – 04	0.54	1
Q.Q.J			1

2.9. Havza tanlash.

Qag’oz quyish qarxonasida barcha jarayonlarni uzluksiz olib borish va qag’oz quyish jihozini tinimsiz ishlashini taminlash maqsadida har bir texnologik jarayondan so’ng massani saqlash, aralashtirish, kompazitsiya tayyorlash va ahhumirlash uchun maxsus hovuz – basseynlar o’rnatiladi. Massa hovuzi uchun gorizantal aralashtirgichli hovzadan foydalaniladi.

Havza hajmini hisoblashda massa miqdori va saqlash vaqti, kontsentratsiyasi hisobiga olinadi. Havzalar qog’oz massasini 8 soat saqlashishiga mo’ljallangan. Yarim tayyor mahsulotlarni saqlashda titish, maydalashdan oldin va keyin kompozitsion mashina havzada 15-30 minut davomida amalga oshiriladi.

Bosseynlarni hajmi quyidagi fo’rmula bo’yicha aniqlanadi :

k

Aniq hajmdagi basseyndagi zahiraning yetadigan vaqti quyidagi formula bilan aniqlanadi.

Bu yerda ׃

P - havo namligidagi quruq tolali material miqdori, t/sut ;

V - baseyn hajmi, m ³ ;

n - havo namligidagi quruq tolali materialning namligi. Standart bo’yicha yarim tayyor maxsulotlar uchun n=12% qog’oz va qalin qog’oz uchun n=5-8% ;

t – massani saqlash vaqti, 30 minut, 2 soat;

z – 1 sutkadagi ishchi soat miqdori (23 soat ) deb qabul qilingan ;

c – tolali suspenziyaning basseyndagi konsentratsiyasi, % ;

k – basseynning to’liq to’lmaslik koeffisienti ( odatda 1,2 % g teng ).

Loyihalanayotgan korxonadagi basseynlarning hajmi quyidagicha hisoblanadi:

t= 30 minutda:

t= 2 soatda:

2.12 – jadval.

Basseyn hajmining yaxlitlanishi.

Basseynlar	Hisob bo’yicha		Yaxlitlangandan song
	Massani zaxiradagi vaqti	Basseyn hajmi m^2		Basseyn hajmi m^2	Massani zaxiradagi vaqti
Sellyuloza qabul qilish basseyn	2	482		550	2.3
Yog’och qabul qilish basseyn	2	385		350	1.8
Yanchilgan sellyuloza basseyni	2	551		350	2
Kompozitsiya bosseyni	0.5	299		350	0.6
Jihoz basseyni	0.5	319		350	0.6
Quyuqlashtirilgan aylanma brak basseyni	1	478		550	2.3
Rafinerlarning aylanma brak basseyni	1	548		550	2

2.12 – jadval.

Basseynlarni hajmi bo’yicha o’lchamlari.

Hajmi M^3	115-25	225 - 35	335-45	445-55	555-75	775-100	1100-150	1150-200	2200-300	3300-400
Ichki diometri m^3	22.5-2.9	22.9-3.3	33.3-3.5	33.5-3.8	33.8-4.2	44.2-4.6	44.6-5.3	55.3-5.8	55.8-6.7	66.7-7.3

Basseyn xisobi, jihoz bosseyiniga mo’ljallangan, massani saqlash vaqti 30 minut olinganda, uning xajmi 21.05 m² teng, 2 soat olinganda, uning hajmi 5.3 m² ga teng deb qabul qilinadi. Jadval asosida uning 115 – 25 m² deb olsak yaxlitlanganda bu basseynning ichki xajmi 2.9 – 3.3 mga teng.

2.10. Nasos hisobi.

Massani bir joydan ikkinchi joyga tortib olish uchun massali nasoslar kerak bo’ladi. Nasos tanlashda massani to’la miqdori hisobga olinadi. Odatda tolali yarim tayyor mahsulotni tavsiflash uchun 15-25 M ni ta’minlab berishini talab etiladi.

Basseyindagi massani jihozlarga uzluksiz yetkazib berish uchun nasoslar kerak bo’ladi. Tolali massani bir uchastkadan ikkinchi uchastkaga o’tkazish uchun massali nasoslar qo’llaniladi. Nasosni ish unumdorligi m³ /soat birligida quyidagi formula orqali hisoblanadi.

Bu yerda :

1,3 – nasos unumdorligining zahirasini ifodalovchi quvvat koeffisienti ;

P – tolali materiallar havodagi quruq miqdori, t/kun ;

n – tolali materiallarning namligi, ( % ) ;

Z – bir sutkadagi ish soatlari, ( 23 soat ) ;

C ' – uzatuvchi nasos liniyasidagi tolali suspenziya konsentratsiyasi, % .

Loyihalanayotgan korxonaga o’rnatiladigan nasoslarning unumdorligi quyidagicha aniqlanadi :

Q = 1,3 · 8.6 = 11.18 m³ /soat

Hisoblab topilgan unumdorlikka mos keluvchi nasos markasi 2.14-jadvalda keltirilgan.
2.14 – jadval.

Nasosning texnik tavsifi.

Ko’rsatkichlar	12БM7
Massa konsentratsiyasi, %	6
Ishlab chiqarish quvvati, m^3/soat	132.8
Bosim, m	20.4
Aylanish chastatasi, min^-1	1000
Elektrodvigatel quvvati, kVt	25
Nasos massasi, t	0.698

2.11. Suv, bug’ va elektr – energiya sarfi hisobi.

Loyihalanayotgan korxonada o’rnatiladigan jihozlarning elektr energiya sarfi har bir jihoz elektrodvigatelining bir soatdagi quvvati orqali aniqlanadi. 1 tonna tayyor mahsulot uchun massa tayyorlash va qag’oz sarfi hisobi quyidagicha bajariladi.

Bug’ hisobi;

1 t – 2.8 t

6.51 – X

X = 18.22 t/kun

Suv hisobi;

1 t – 23 m³

6.51 t – X

X = 149.73 m³

Elektr energiya hisobi.

Loyihalanayotgan karxonada o’rnatiladigan jihozlarning elektr energiya sarfi har bir jihoz elektrodvigatelining bir soatdagi quvvati orqali aniqlanadi.

Gidromaydalagich

Soatlik;

1 ta – 55 kVt

0.92 – X kVt

X =50.6 kVt/soat

Kunlik ;

50.6 kVt – 1 soat

X – 23 soat

X = 1163.8 kVt/kun

Yillik;

1163.8 kVt – 352 kun

X – 1 kun

X = 409657.6 kVt/yil

Tebranma tozalagich.

Soatlik;

1 ta – 10.5 kVt

0.36 – X kVt

X = 3.78 kVt/soat

Kunlik;

78. 
    kVt – 1 soaat
    

X – 23 soat

X = 86.94 kVt/kun

Yillik;

86.97 kVt – 352 kun

X – 1 kun

X = 30613.44 kVt/yil

Uyurmali tozalagich;

Soatlik;

1 ta – 47 kVt

1.20 – X kVt

X = 56.4 kVt/soat

Kunlik;

56.4kVt – 1 soaat

X – 23 soat

X = 1297.2 kVt/kun
Yillik;

1297.2 kVt – 352 kun

X – 1 kun

X = 456614.4 kVt/yil

Diskli tegirmon;

Soatlik;

1 ta – 75 kVt

0.80 – X kVt

X = 60 kVt/soat

Kunlik;

60. 
    kVt – 1 soaat
    

X – 23 soat

X = 1380 kVt/kun

Yillik;

1380 kVt – 352 kun

X – 1 kun

X = 485760 kVt/yil

Tugun tutgich;

Soatlik;

1 ta – 75 kVt

0.13 – X kVt

X = 9.75 kVt/soat

Kunlik;

9.75 kVt – 1 soaat

X – 23 soat

X = 224.25 kVt/kun

Yillik;

224.25 kVt – 352 kun

X – 1 kun

X = 78936 kVt/yil

Rafiner;

Soatlik;

1 ta – 55 kVt

0.54 – X kVt

X = 29.7 kVt/soat

Kunlik;

29.7 kVt – 1 soaat

X – 23 soat

X = 683.1 kVt/kun
Yillik;

683.1 kVt – 352 kun

X – 1 kun

X = 240451.2 kVt/yil

Q.Q.J;

Soatlik;

1 ta – 500 kVt

0.21 – X kVt

X = 105 kVt/soat

Kunlik;

105 kVt – 1 soaat

X – 23 soat

X = 2415 kVt/kun

Yillik;

2415 kVt – 352 kun

X – 1 kun

X = 850080 kVt/yil.
2.6-jadval

Jihozlar bo’yich umumiy elektrenergiya sarfi.

№	Jihozlar nomi	kVt/soat	kVt/kun	kVt/yil
1	Gidromaydalagich	50.6	1163.8	409657.6
2	Tebranma tozalagich.	3.78	86.94	30613.44
3	Uyurmali tozalagich;	56.4	1297.2	456614.4
4	Diskli tegirmon;	60	1380	485760
5	Tugun tutgich;	9.75	224.25	78936
6	Rafiner;	29.7	683.1	240451.2
7	Q.Q.J;	105	2415	850080

Loyiha doirasida olib borilgan izlanishlar asosida makulaturani sinflarga ajratgan holda qayta ishlash orqali turli maqsadlarda qo’llaniladigan qog’oz assortimentlarini ishlab chiqarish korxonasining loyihasi taklif etildi. Bunda qog’oz kompozitsiyasiga qizil miya ildiza chiqindisidan olinadigan yarim tayyor maxsulotlar – sellyuloza, yarim sellyuloza va mexanik massadan qo’shish orqali tanlangan qog’oz assortimentlarining texnik tavsifiga mos keluvchi sifatdagi maxsulot ishlab chiqarish rejalashtirildi. Mahalliy ikkilamchi resurslardan foydalanish orqali ularni chuqur qayta ishlash, maxsulot turlarini maxalliylashtirish masalasini hal etish mumkinligi loyihada atroflicha yoritildi.

Xulosa.

Adabiyotlar tahlili jahon qog’oz sanoatida qog’oz chiqindilari aralashmasidan ist’molchi talablariga to‘liq javob bera oladigan qog’oz assortimentlarini yaratish borasida izchil ilmiy izlanishlar olib borilayotganini ko‘rsatdi. Respublikaning ichki imkoniyatlaridan foydalangan holda mavjud tolali xom ashyolar asosida qog’oz assortimentlari taklif etish orqali tayyor holga keltirish adabiyotlarning qiyosiy sharxi bo‘yicha hozirgi kunda xal etilishi lozim bo‘lgan muammo ekanligi aniqlandi.

loyiha doirasida tarkibida makulatura va ikkilamchi resurslar asosidagi qog’oz assortimentlarini ishlab chiqarish muammolari o‘rganildi. Xozirgi kunda makulaturadan o’ram-qadoqlash va sifati past bo’lgan ehtiyoj qog’ozlari ishlab chiqarilmoqda. Kafedrada olib borilayotgan ilmiy izlanishlar tahlili asosida makulaturani qizilmiya ildizi chiqindisidan olingan sellyuloza, yarim sellyuloza va mexanik massasidan foydalanib yuqori sifatli gigiyenik qog’oz va gofr qalin qog’ozining silliq qavatlari uchun qog’oz: tarkibi ishlab chiqildi.

Bajarilgan loyihani qog’oz ishlab chiqarish korxonalarda qo‘llash orqali hukumatimiz tomonidan sanoat hodimlari oldiga qo‘yilgan vazifa, ya’ni birlamchi xom ashyosini bir necha bosqichda chuqur qayta ishlash va iste’molchiga tayyor mahsulot yetkazish muammosini xal etish mumkin.

Loyihalanayotgan korxonaga taklif etilgan jarayonlarni amalga oshirish uchun texnologiyalarni avtomat boshqarish tizimiga ega bo‘lgan zamonaviy, samaradorligi yuqori bo‘lgan texnologik jihozlarni o‘rnatish tavsiya etildi.

Ishlab chiqariladigan barcha assortimentlarni sifat ko‘rsatkichlari tegishli Davlat Standartlari bo‘yicha nazoratdan o‘tkazilishi tavsiya etilgan.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

1. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoyevning 2020-yil 26-martdagi PF-5975-sonli “Iqtisodiyotni rivojlantirish va kambag’allikni qisqartirishga oid davlat siyosatini tubdan yangilash chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmoni.[1]

2. Технология целлюлозно-бумажного производства. В 3 т. Т.1. Сырьё и производство полуфабрикатов. Ч.3. Производство полуфабрикатов. –СПб.: политехника, 2004. -316 с. [2]

3. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 8-iyuldagi 564-sonli ” Toshkent viloyatida “Angren Pack” XK AJ bazasida qog’oz mahsulotlarini qayta tiklash va modernizatsiya qilish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Qarori. [3]

4. D.S.Nabiyev, I.A.Nabiyeva. Selluloza va qog’oz ishlab chiqarish texnologiyasi. Toshkent: “O’zbekiston faylasuflar milliy jamiyati”, 2010.

5. G’.r.Rahmonberdiyev, M.T.Primqulov, Yu.T.Toshpo’latov. Qog’oz texnologiyasining asoslari. –T., “Aloqachi”, 2009.

6. S.X.Xasanova, S.R.Raxmonov. «Sеllyulоza-qоg’оz kоrхоnalarini lоyihalash» fanidan kurs lоyihasini bajarish bo’yicha uslubiy qo’llanma. Toshkent. 2016.

7. X.A.Babaxanova, I.A.Nabiyeva. qog’ozning asosiy turlari va xossalari. –T.: “O’zbekiston”, 2014.

Internet saytlar

http://lex.uz/

www.arxiv.uz

www. bilim.uz

http://libedu.ru

http://alhimteh.ru