|
Savol va topshiriqlar:
O‘qish darslarida qanday ta’limiy vositalardan foydalanish samarali bo‘ladi?
O‘qish darslari boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini har tomonlama komil insonlar sifatida tarbiyalashda nimalarga e’tibor berish zarur?
Anvar Obidjonning “So‘nggi axborot” she’rini ifodali o‘qib bering.
“So‘nggi axborot” she’rida lirik qahramon kim?
O‘zingiz o‘rgangan she’rni yoddan aytib bering.
“Jonajon vatanim” mavzusida kichik matn tuzing.
15. Kichik yoshdagi o‘quvchilarning badiiy idrok etishdagi psixologik xususiyatlari. Boshlang‘ich sinflarda badiiy asar ustida ishlash jarayoni. Boshlang‘ich sinflarda badiiy asarni tahlil qilish. Badiiy asarni tahlil qilishning adabiy asoslari. O‘qish darslarda mustaqil ishlarni tashkil qilish
Tayanch tushunchalar: asar tahlili, analiz, sintez, asar qurilishi, grafik tasvirlash, idrok etish, tasavvur, tanlab o‘qish, savol tuzishga o‘rgatish
Badiiy asar tahlili uch bosqichda amalga oshiriladi:
Birinchi bosqich – birinchi sintez. Bu bosqichning asosiy vazifasi matnni yaxlit o‘qish asosida asarning mazmuni bilan tanishtirishdir.
Ikkinchi bosqich – analiz. Bu bosqichning vazifalari yaxlitdan qismga prinsipi asosida olib boriladi. Bunda quyidagilar maqsad qilib olinadi:
1. Asar qurilishi mazmunini ochish.
2. Qahramonlarning asosiy xususiyatlarini ochish va aniqlash.
3. Asardagi tasviriy vositalarni tahlil qilish, qahramonlar xulq-atvorini baholash.
Uni quyidagi savol va topshiriqlar bilan boshlash maqsadga muvofiq bo‘ladi:
1. Asarda kim haqida hikoya qilinadi?
2. Hikoyada qatnashuvchi shaxslarni ayting.
3. Muallif nima haqida hikoya qilganini qisqacha ayting.
4. Hikoyaning qaysi o‘rni sizga juda yoqdi?
5. Qahramonlardan qaysi biri sizga ayniqsa yoqdi?
6. Ishtirok etuvchi shaxslardan qaysi birining xatti-harakatiga qo‘shilmaysiz?
7. Asarda qanday badiiy, tasviriy vositalar bor?
Uchinchi bosqich – ikkinchi sintez. Bu bosqichda yana qismdan yaxlitga, qahramonlarning muhim xususiyatlarini umumlashtirish, ularni taqqoslab, asarning tarbiyaviy tomonini yoritish, asar nimaga o‘rgatganligi haqidagi fikrlarga ega bo‘lishdir.
Asar tahlili jarayonida matn ustida ishlashning quyidagi turlaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir:
1.Tanlab o‘qish. Bunda o‘quvchi matnning berilgan topshiriq va vazifaga mos qismini topib, tanlab o‘qiydi. Masalan, Zumradning sehrli kampir uyidagi holatini topib, tanlab o‘qing. Qimmatni gullar qanday kutib oladi? O‘sha joyni topib o‘qing. Tanlab o‘qish o‘quvchilarning ongli va ifodali o‘qishini shakllantiradi. Tanlab o‘qishdan matn rejasini tuzishda, qahramonlarga tavsif berishda foydalaniladi.
2. Berilgan savolga o‘z so‘zi bilan javob berish. O‘qituvchi tomonidan berilgan savolga bolalar o‘z so‘zlari bilan javob beradilar. Bu javobda o‘quvchilarning matn mazmunini va ulardagi voqealar rivojini, qahramonlar xarakterini qanchalik tushunib, idrok etishi ko‘rinadi. Bu bilan uning ongli o‘qiganini bilish mumkin.
3. O‘quvchilarni savol tuzishga o‘rgatish. Avval bir savol tahlil qilinadi. Savol qaysi so‘zlar bilan boshlanishi, nega bunday savol qo‘yilganligi, unda kim yoki nima haqida gap borishi tushuntiriladi. Savol tuzishdan oldin matnni diqqat bilan o‘qish, qahramonlarni kuzatish, savol tuziladigan qismini ajratish lozimligi aytiladi. Dastlab jamoa bo‘lib tuziladi, so‘ng mustaqil ravishda tuzish topshiriladi.
Asar rejasini tuzish uning mazmunini ongli va chuqur tushunish uchun xizmat qiladi. Reja matndagi asosiy fikrni ajratishga va voqealarning izchilligini belgilashda, matn qismlarining bog‘lanishini tushunishda o‘quvchilarga yordam beradi. Ular matnni qismlarga bo‘lishni o‘rganadilar. Reja ikki xil shaklda tuziladi:
1. Rasmli reja.
2. Logik (mantiqiy) reja.
Rejaning eng oddiy shakli rasmli rejadir. Agar kitobda matn qismlariga tayyor rasmlar berilgan bo‘lsa, har bir rasmga nom va sarlavha qo‘yiladi va u reja punkti tarzida yoziladi. Agar kitobda rasm berilmasa, bolalarning o‘zi har bir qismga mos rasmlar chizadilar.
Logik – mantiqiy reja so‘z bilan darak gap shaklida mantiqiy reja tuzishdir. Logik reja tuzish quyidagi izchillikda o‘rgatiladi:
1. O‘qituvchi qismlarga bo‘lingan matn tanlab, reja tuzadi va matn reja punktlarining o‘rnini almashtirib, sarlavha tarzida doskaning chap tomoniga yozib qo‘yadi. O‘quvchilar matnning birinchi qismini o‘qiydilar va doskadan mazkur qism mazmuniga mos sarlavhani tanlaydilar. Uni o‘qituvchi doskaning o‘ng tomoniga yozib qo‘yadi va shu tarzda ish davom ettiriladi.
2. Matn qismlarini tahlil qilish jarayonida o‘quvchilar o‘qituvchi rahbarligida har bir qismdagi asosiy fikrni aniqlaydilar. Unga sarlavha topadilar.
Matnni tasvirlash. Matn ikki xil usulda tasvirlanadi: so‘z bilan tasvirlash va grafik tasvirlash.
So‘z bilan tasvirlashda voqea sodir bo‘lgan joyni, tabiat tasvirini, uning ko‘rinishini, qatnashuvchi shaxslarning tashqi ko‘rinishini – portretini, xarakterli xususiyatlarini so‘z bilan tasvirlay olishdir. Manzarani tasvirlashda so‘zni aniq tanlay olish kerak. Masalan: Qimmat o‘rmonda adashib qolgandagi o‘rmon tasvirini so‘z bilan tasvirlang. Bu holat shunday tasvirlangan: o‘rmon qop-qorong‘u. Boyo‘g‘lilar sayraydi. Shamol guvillaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
