Qobiliyat. Uning turlari va tavsifi Qobiliyatlarni tarkib topishi va rivojlanishi Qobiliyatning sifat va miqdor tavsifi

Professiogrammaning tuzilishi va o‘ziga xos xususiyatlari. Kasbning inson oldiga qo‘yadigan talablari majmuasi psixologik, ijtimoiy, iqtisodiy, texnikaviy va pedagogik jabhalarni qamrab oladi. Kasb va ixtisos asoslarini egallovchi yoshlar shu fanlarning barcha talabalariga moslashishi orqali mutaxassislik layoqatini rivojlantira boradi. Bu o‘z navbatida kasbiy orientatsiya bilan bog‘liq bo‘lib, bizda kasb tanlashga yo‘naltirish davlatning kompleks tadbirchoralari tizimidan kelib chiqadi. Har bir shaxs o‘z istagi va layoqati asosida kasbni tanlaydi. Bu jaaryon quyidagi shakllarda amalga oshiriladi:

• 
  maktabda kasbiy ma’lumotlar berish;
  
• 
  kasb-hunar maorifi bilan shug‘ullanish;
  
• 
  radio, televidenie, kino, matbuoda tashviqot qilish;
  
• 
  kasb yuzasidan maslahatlar;
  
• 
  kasbga saralash (qobiliyatiga binoan);
  
• 
  kasbga moslashish (adaptatsiyalash).
  

Mazkur sohada psixologik izlanishlar olib borgan K.K.Platonov bu borada «Kasb tanlashga yo‘naltirish uchburchagi» deb nomlangan sxema ishlab chiqqan. Kasb tanlashga yo‘naltirish uchburchagining muhim tomonlari quyidagilardan iborat:

• 
  har xil kasb-hunar egasiga nisbatan qo‘yiladigan talablar yuzasidan muayyan bilimning mavjudligi
  
• 
  u yoki bu mutaxassislikka nisbatan jamiyat (viloyat, shahar, tuman)ning mehnat resurslariga ehtiyoji bo‘yicha ma’lumotlar
  
• 
  kasbga yo‘naltiruvchining layoqati, qobiliyati, shaxsiy xususiyatlariga oid bilimlar
  

Psixolog E.A.Klimov qarashlariga binoan professiogramma bu:

• 
  shaxsdagi bilish imkoniyatlari, avvalo sensor kanallari hamda ustivor signallarning faoliyatga mosligi (ko‘rish, eshitish va boshqalar);
  
• 
  axborotlarni saqlash va qayta ishlash bilan bog‘liq aqliy faoliyatning xususiyati;
  
• 
  xotira, tafakkur va nutqning faolyaitdagi ishtirokining adekvatligi;
  
• 
  ishda, mehnat faoliyatida asab - psixologik zo‘riqish, tanglikning mavjudligi;
  
• 
  diqqatni boshqarish zarurati;
  
• 
  ishda muvaffaqiyatni ta’minlovchi shaxs sifatlari, fazilatlarining mavjudligi;
  
• 
  mehnat faoliyati tuzilishini tavsiflovchi integral psixofiziologik ko‘rsatkichlar.
  

Yuqoridagi mulohazalardan tashqari professiogramma oldiga quyidagi talablarni qo‘yish maqsadga muvofiq.
1. Ishning qanday nomlanishi va uning nimalardan tuzilishi (ishning nomi, mutaxassislik, kasb-hunar, lavozim, ishchi o‘rni imkoniyati, mehnatning turdosh xususiyatlari va uning muhim tavsiflarining bayoni).