1. Fahmiy bilish va uning bilish tizimidagi o‘rni. Idrokiy bilish va uning imkoniyatlari

Termiz davlat universiteti lingvistika (o`zbek tili) ta`lim yo`nalishi I bosqich magistri Xursanov Mahmudning tilshunoslikning ilmiy tadqiqot metodologiyasi fanidan tayyorlagan

TAQDIMOTI

MAVZU: IDROKIY VA FAHMIY BILIMLARNING O‘ZARO MUNOSABATI

MAVZU: IDROKIY VA FAHMIY BILIMLARNING O‘ZARO MUNOSABATI

Reja:

1.Fahmiy bilish va uning bilish tizimidagi o‘rni.

2.Idrokiy bilish va uning imkoniyatlari.

3.Fahmiy va idrokiy bilish o‘rtasidagi munosabat.

Fahmiy bilishga asoslangan bilish yo‘nalishi empirizm sanaladi. Bu yo‘nalish bilishning yagona manbayi sifatida jonli kuzatishni, sezgi a’zolari orqali olingan bilimni, tajribani e’tirof etadi. Bunday bilim mazmuni tajriba bergan ma’lumotlarni tavsiflashni o‘z ichiga oladi. Demak, fahmiy bosqichda jonli kuzatish yetakchilik qiladi.

• Fahmiy bilishga asoslangan bilish yo‘nalishi empirizm sanaladi. Bu yo‘nalish bilishning yagona manbayi sifatida jonli kuzatishni, sezgi a’zolari orqali olingan bilimni, tajribani e’tirof etadi. Bunday bilim mazmuni tajriba bergan ma’lumotlarni tavsiflashni o‘z ichiga oladi. Demak, fahmiy bosqichda jonli kuzatish yetakchilik qiladi.

V.I. Vernadskiy: «Ilmiy faktlar ilmiy bilim va ilmiy tadqiqotlarning bosh mazmunini tashkil qiladi. Ular asosida fahmiy umumlashmalar qilish, muayyan ilmiy faktlar sistemasini ajratish mumkin», – degan edi.

• V.I. Vernadskiy: «Ilmiy faktlar ilmiy bilim va ilmiy tadqiqotlarning bosh mazmunini tashkil qiladi. Ular asosida fahmiy umumlashmalar qilish, muayyan ilmiy faktlar sistemasini ajratish mumkin», – degan edi.

Ilmiy bilishning nazariy bosqichi idrokiy jihatning ustuvorligi bilan xarakterlanadi. U tushunchalar, nazariyalar, qonunlar va boshqa tafakkur shakllari bilan ish ko‘radi. Shu bilan birga jonli kuzatish, hissiy bilish uning tarkibidan soqit qilinmaydi, balki u bilish jarayonida ikkinchi planga o‘tadi, ikkinchi darajali ahamiyat kasb etadi.

• Ilmiy bilishning nazariy bosqichi idrokiy jihatning ustuvorligi bilan xarakterlanadi. U tushunchalar, nazariyalar, qonunlar va boshqa tafakkur shakllari bilan ish ko‘radi. Shu bilan birga jonli kuzatish, hissiy bilish uning tarkibidan soqit qilinmaydi, balki u bilish jarayonida ikkinchi planga o‘tadi, ikkinchi darajali ahamiyat kasb etadi.

K.Popper ta’kidlaganidek, har qanday nazariy sistema ikki asosiy talabni qondirishi lozim: 1) ziddiyatsizlik (ya’ni mantiqning mavjud qonunlarini buzmaslik); 2) tajribaviy eksperimental tekshiruvchanlik.