|
Ishni bajarish tartibi:
Ballistik to'pponcha laboratoriya stoli chetiga o'rnatiladi.
Ballistik to'pponchaning qiyalik burchagi 30° qilib tutqichga mahkamlanadi (Qiyalik burchagi to'pponchaga mahkamlangan transportir yordamida aniqlanadi).
Tutqich orqaga tortiladi va stvol ilgagiga kiritiladi.
Metall sharcha stvol ichiga joylashtiriladi.
Tutqich ilgakdan chiqarib yuboriladi va sharchaning tushish joyi aniqlanadi.
Sharcha tushgan joyga oq qog'oz va qora kopirka qog'ozi birlashtirib qo'yiladi.
Tutqich orqaga tortiladi va stvol ilgagiga kiritiladi.
Metall sharcha stvol ichiga joylashtiriladi
Tutqich ilgakdan chiqarib yuboriladi va sharchaning tushish joyi kuzatiladi.
Tajriba, yuqorida ta'kidlab o'tilganidek kamida 3 marta takrorlanadi.
Oq qog'ozni joyidan siljitmasdan uning ustidagi qora kopirka olinadi. Oq qog'oz ustida qolgan izlarning o'rniga ko'ra sharchaning uchish uzoqligi o'ichanadi.
Qiyalik burchagini o'zgartirib (45°, 60°...), tajribani yuqorida ko'rsatilgan tartibda takrorlang.
Olingan natijalar asosida o'ichash xatoligini hisoblang.
O'rtacha uchish uzoqligiga ko'ra sharchaning otilish tezligi (4) ifoda yordamida hisoblanadi.
Hisoblash natijasidan foydalanib, sharchaning uchish vaqti (3) ifodaga ko'ra hisoblanadi.
Hisoblangan kattaliklar qiymati quyidagi jadvalga yoziladi.
Otilishish burchagi
|
№
|
uchish uzoqligi, (m)
|
, (m)
|
, (m)
|
, (m)
|
|
m/s
|
s
|
300
|
1-otilish
|
|
|
|
|
|
|
|
2-otilish
|
|
|
|
|
|
|
|
3-otilish
|
|
|
|
|
|
|
|
450
|
1-otilish
|
|
|
|
|
|
|
|
2-otilish
|
|
|
|
|
|
|
|
3-otilish
|
|
|
|
|
|
|
|
600
|
1-otilish
|
|
|
|
|
|
|
|
2-otilish
|
|
|
|
|
|
|
|
3-otilish
|
|
|
|
|
|
|
|
Yechilishi:
Nazorat uchun savollar
Gorizontga nisbatan qiya otilgan jism harakatining trayektoriyasi qanday bo'ladi?
Gorizontga nisbatan qiya otilgan jismhing uchish uzoqligi qanday kattaliklarga bog'liq?
v0 boshlang'ich tezlik bilan otilgan jismning tushayotgan paytdagi tezligi qanday bo'ladi va gorizont bilan qanday burchak tashkil qiladi?
Tajribada olingan natijalarga ko'ra uchish uzoqligi va uchish vaqtining qiymati otilish burchagiga bog'liqligini tahlil qiling.
Mavzu: Tebranishlar va to'lqinlar
2-La6oratoriya ishi: Matematik mayatnik yordamida erkin tushish tezlanishini aniqlash.
Maqsad: Erkin tushish tezlanishini matematik mayatnik yordamida aniqlash usulini o'rganish.
Asbob va jihozlar: Matematik mayatnik, labaratoriya universal ta'minlash manbai, sekundomer (lahza o'lehagich), o'lehov lentasi.
Ishning nazariy asosi Agar biror t vaqt ichida mayatnik N marta tebransa, bir marta tebranishi uchun ketgan vaqt, ya'ni tebranish davri quyidagicha hisoblanadi:
Matematik mayatnikning tebranish davri matematik mayatnik l uzunligining kvadrat ildiziga to'g'ri proporsional va g erkin tushish tezlanishining kvadrat ildiziga teskari proporsional bo'lib, u quyidagi ifoda bilan aniqlanadi:
(2) ifodaga ko'ra erkin tushish tezlanishi g ni aniqlash uchun quyidagi tenglikka ega bo'lamiz:
g=
Ishni bajarish tartibi:
Ipni imkoni boricha uzunroq holatda mahkamlab, uning uzunligi o'lchanadi. Olingan natijajadvalgayoziladi. l1 = •••m.
Laboratoriya universal ta'minlash manbaiga lahza o'lchagich ulanadi.
Laboratoriya universal ta'minlash manbai tok tarmog'iga ulanadi va u ish holatiga keltiriladi.
Lahza o'lchagich ko'rsatkichi nol holatiga keltiriladi.
Sharchani muvozanat vaziyatidan uncha katta bo'lmagan burchakka og'dirib, harakatga keltiriladi. Shu onda lahza o'lchagich ishga tushiriladi.
Matematik mayatnikning tebranishlar soni sanaladi. Mayatnik N1 =30 marta tebranganda lahza o'lchagich to'xtatiiadi.
7. Lahza o'lchagichning ko'rsatishi qayd etiladi va jadvalga yoziladi. t1 = …s.
(1) ifodaga ko'ra l1 uzunlikdagi mayatnikning tebranish davri T1=... s. hisoblanadi.
(3) ifodaga ko'ra erkin tushish tezlanishi hisoblanadi. g = ... m/s2.
Mayatnik ipining uzunligini o'zgartirmasdan tebranishlar soni N2= 40 ta va N3=50 ta hollari uchin tajriba yuqoridagidek takrorlanadi.
Olingan natijalar asosida mayatnik tebranish davri va erkin tushish tezlanishining qiymatlari aniqlanib, jadvalga yoziladi.
Mayatnik uzunligini o'zgartirib tajriba yuqorida ko'rsatilgan tartibda takrorlanadi.
Erkin tushish tezlanishining tajribalarda olingan qiymatlarining o'rtachasi hisoblanadi.
Olingan natijalar asosida quyidagi jadval to'ldiriladi.
|
N
|
t,s
|
T,s
|
, m/s2
|
, m/s2
|
, m/s2
|
, m/s2
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Yechilishi:
Nazorat uchun savollar
Matematik mayatnik nima?
Matematik mayatnikning tebranish davri nimalarga bog'liq?
Matematik mayatnikning uzunligi qanday aniqlanadi?
Matematik mayatnik yordamida erkin tushish tezlanishi qanday aniqlanadi?
Mavzu: Molekulyar-kinetik nazariya asoslari
3-laboratoriya ishi: Izojarayonlarni o'rganish
Maqsad: Gaz bosimining haroratga bogliqligini o'rganish.
Asbob va jihozlar:
Teng tirsakli Г shaklidagi shisha nay, plastik vanna, shtativ, laboratoriya universal ta'minlash manbai, raqamli termometr, isitkich, idish (suv uchun).
Ishning nazariy asosi
Bosim o'zgarmas bo'lganda idishdagi havo qizdirilganda uning hajmi harorat ortib borishi bilan ortadi. Gey-Lyussak qonuniga ko'ra hajmning harorat bo'yihcha o'zgarishi quyidagicha ifodalanadi:
V = Vo(1+ at) (1)
(1) ifodaga ko'ra, gaz hajmining termik koeffitsiyenti quyidagicha hisoblanadi:
a=
Hajm kengayishlnlng termik koeffitsiyenti - harorat 1°C ga o'zgarganda hajmning 0°C dagi bosimga nisbatan nisbiy o'zgarishini ko'rsatuvchi fizik katalikdir. Havbning 0°C dagi hajmini o'lchash biroz murakkab bo'lganligi uchun (1) ifodani ikkita turli xil harorat uchun quyidagicha yozamiz:
V1 = V0(1+at1) (3)
V2 = V0(1 + at2) (4)
(3) va (4) ifodalardan, V0 o'zgarmasligidan quyidagiga ega bo'lamiz:
va (S)ifodadan
ifodani hosil qilamiz. Demak, idish ichidagi gaz (yoki uni o'rab turuvchi muhit) ning tj va t2 haroratlariga mos V1 va V2 hajmlarini o'lchash bilan a koeffitsiyentni hisoblash mumkin ekan.
Qurilmaning tuzilishi va ishlashi
Gaz hajmining haroratga bog'liqligini Gey-Lyussak qonuniga ko'ra o'rganish qurilmasining umumiy tuzilishi quyidagi tartibda bo'ladi:
Qurilmaning asosiy qismi teng tirsakli (uzunligi 15-20 sm, ichki diametri 3-5 mm) Г shaklidagi shisha naydan iborat. Nayning uchlari ochiq bo'lib, ular maxsys rezina tiqin yordamida berkitiladi. Shuningdek, nayga Г shaklidagi darajalangan chizg'ich o'rnatilgan. Nay vertikal holatda shtativga mahkamlanadi. Haroratni o'lchashda raqamli termometrdan foydalaniladi. Shtativning qisqichi bo'shatilib, nayning gorizontal qismi plastikli vannadagi isitilgan suvga to'liq botguncba ohista tushiriladi. So'ngra shtativning qisqichi mahkamlanadi. Gaz hajmi kengayishining termik koeffitsiyentini hisoblash ishlari bajariladi. Nay tirsaklari bir xil ko'ndalang kesimga ega ekanligidan (6) ifodani quyidagicha yozamiz:
Ishni bajarish tartibi
Raqamli termometr laboratoriya universal ta'minlash manbaining iste'molchilarni ta'minlovchi maxsus 8V li tarmog'iga ulanadi.
Laboratoriya universal ta'minlash manbai tok tarmog'iga ulanadi. Raqamli termometr ish holatiga keltirib qo'yiladi.
Nayning gorizontal o'rnatiladigaivuchi rezina tiqin bilan berkitiladi.
Nayning vertikal o'rnatiladigan ikkinchi uchidan ozgina rangli suyuqlik.quyiladi.
Nayning vertikal o'rnatiladigan uchi rezina tiqin bilan berkitiladi.
Nay vertikal holatda shtativga mahkamlanadi.
Nayning o'ng chetidan suyuqlikkacha bo'lgan havo qatlamining uzunligi qayd etiladi (l1).
Xona harorati o'lchanadi (t1).
Shtativning qisqichi bo'shatilib, nayning gorizontal qismi plastikli vannadagi isitilgan suvga to'liq botguncha tushiriladi.
Raqamli termometr indikatori suv ichiga tushiriladi. 3-5 min atrofida kutib, suvning harorati o'lchanadi (t2).
Olingan natijalar asosida (7) ifodaga ko'ra gaz hajmi kengayishining termik koeffitsiyenti hisoblanadi.
Plastikli vannadagi suv haroratini ko'tarib, tajriba yuqoridagidek takrorlanadi.
O'lchangan va hisoblangan kattaliklar qiymati quyidagi jadvalga yoziladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
