|
XL
Xotirjamlik
Ilgari telba bo‘lganim uchun ham hozir ana
shunday donishmand bo‘lib qolganman. Daqiqa-
dan naridagisini ko‘ra olmaydigan bechora fay-
lasuf, bilim doirang buncha qash shoq bo‘lmasa!
Sening nigohing insonning ko‘zga ko‘rinmas
ehtiroslarining pinhona faoliyatini ko‘rishga
ojizlik qilar ekan.
V. Gyote.
So‘roq boshlanib, bu suhbat bo‘linib qoldi. So‘roqdan so‘ng darhol
uni himoya qilish topshirilgan advokat bilan so‘zlashib olishga to‘g‘ri
keldi. Bular Jyulenning butunlay beg‘am va latif xotiralarga to‘la ha-
yotidagi yagona noxush damlar edi.
– Qotillik, qotillik bo‘lganda ham oldindan o‘ylab, qasddan qilingan
qotillik, – deya tinimsiz takrorlardi u sudyaga ham, advokatga ham. –
Men juda afsuslanyapman, janoblar, – deya qo‘shimcha qildi u jilmayib,
– lekin har qalay bu hol sizga hech qanday tashvish orttirmasa kerak.
«Oxir-oqibatda, – dedy o‘ziga-o‘zi Jyulen anovi nusxalardan qutul-
gach, – men jasur odam ekanman va, turgan gap, manovi ikki nusxadan
yurakliroqman. Ular uchun bu baxtsiz oqibat bilan yakkama-yakka
olishuv kulfatning cheki, dahshatlar gultojidir. Men esa bu ish bilan
u sodir bo‘ladigan kundagina jiddiy shug‘ullanaman».
«Gap shundaki, men bundan ham ortiqroq kulfatlarni boshdan
kechirganman, – deya faylasuflik qilishda davom etardi Jyulen. –
Strasburgga birinchi marta borganimda, Matilda mendan butun-
lay yuz o‘girganiga ishonchim komil bo‘lgan paytda men bundan
ham ko‘proq iztirob chekkan edim... Bo‘lmasam, uning sevgisiga
erishmoqqa qanday ehtiros bilan intilgan edim-a, endi bo‘lsa unga
mutlaqo befarq qarayapman. Sirasini aytganda, bu sohibjamol qiz
yonimda bo‘lgan paytdagidan ko‘ra yolg‘iz o‘zim qolganimda o‘zimni
baxtliroq his etyapman».
Qonunchi va rasmiyatparast odam bo‘lmish advokat uni telba deb
hisoblar va umumning, Jyulen rashk ustida qo‘liga to‘pponcha olgan,
degan fikriga qo‘shilardi. Bir kuni u yurak yutib, bu gap haqiqatga
525
to‘g‘ri keladimi yoki yo‘qmi, lekin himoya uchun ajoyib asos bo‘lishi
mumkin edi, deya shama qildi. Biroq Jyulen darhol o‘zining jizzaki va
betoqat tabiatini namoyish etdi.
– Agar ajalingizdan besh kun burun o‘lmoqchi bo‘lsangiz, afan-
dim, – deya qichqirdi u g‘azabdan es-hushini yo‘qotib, – bu gapni
xayolingizdan chiqarib tashlang va bu dahshatli bo‘htonni ikkinchi
og‘zingizga ola ko‘rmang.
Ehtiyotkor advokat birdan meni bo‘g‘ib qolsa-ya, degan xayolga
borib bir lahza qo‘rqib ketdi.
Advokat himoya nutqini tayyorlayotgandi, zero hal qiluvchi daqiqa
yaqinlashmoqda edi. Bezansonda, umuman butun departamentda
hamma faqat ana shu jarayon haqida gapirardi. Jyulen bu gaplarning
baridan bexabar edi, u bunday gaplarni o‘ziga aytmaslikni qattiq
iltimos qilgandi.
O‘sha kuni Fuke bilan Matilda unga, o‘zlarining o‘ylashlaricha,
ancha umidvor qiladigan ba’zi bir ovozalarni aytmoqchi bo‘lishdi.
Jyulen birinchi so‘zlarni eshitiboq ularni to‘xtatib qo‘ydi.
– Meni o‘z holimga qo‘yinglar. Barcha bu ikir-chikir gaplaringiz,
hayot haqidagi bu hikoyalaringiz ozmi-ko‘pmi mening nafsoniyatim-
ga tegadi va meni osmondan yerga qulashga majbur etadi. Har kim
o‘z bilgicha o‘ladi, shuning uchun men ham o‘lim haqida o‘zimcha
o‘ylashni istayman. Boshqalar bilan nima ishim bor? Mening boshqalar
bilan munosabatim yaqinda butkul uziladi. Sizlardan o‘tinaman, bu
odamlar haqida menga boshqa gapirmang, tergovchi bilan advokat-
ning jonimga tegayotgani ham yetar.
«Chamasi, chindan ham orzularga berilib o‘lish mening pe-
shonamga yozilganga o‘xshaydi, – derdi u o‘ziga-o‘zi. – Biror ikki
haftadan so‘ng barchaning unutib yuborishga imoni komil bo‘lgan
mendek benom-u nishon bir odamning lo‘ttibozlik qilib, o‘zini ahmoq
qilib ko‘rsatishining nima keragi bor...
Har qalay juda qiziq, men faqat endi, umrimning oxirini ko‘rayot-
gan bir paytda hayotdan lazzatlanish san’atini o‘rganyapman».
U ana shu so‘nggi kunlarini o‘z minorasining eng tepasida joy-
lashgan torgina maydonchada, Matilda Gollandiyadan ataylab oldi-
rib kelgan ajoyib sigaralarni chekkanicha u yoqdan-bu yoqqa yurib
o‘tkaz moqda edi. Durbini bo‘lgan barcha odamlar u o‘sha maydon-
chada paydo bo‘ladigan daqiqani har kuni zoriqib kutishlarini esa
yigit hatto xayoliga ham keltirmasdi. Uning butun fikr-yodi Verjida
526
edi. U Fuke bilan de Renal xonim haqida hech qachon gaplashmasdi,
biroq do‘sti unga ikki-uch marta xonimning tez tuzalib borayotganini
aytganida Jyulenning yuragi orziqib tushdi.
Jyulenning qalbi butunlay shirin xayollar ummoniga g‘arq bo‘lib
yurar ekan, Matilda har qanday asilzoda qiz kabi kundalik turfa ishlar
bilan shug‘ullanardi. U de Fervak xonim bilan janob de Friler o‘rta-
sidagi do‘stona yozishmani shu qadar yo‘lga qo‘ya oldiki, yepiskoplik
deya atalmish buyuk so‘z aniq tilga olinib bo‘ldi.
Benefitsiylar ro‘yxatini tuzuvchi muhtaram prelat jiyani yozgan
maktubning oxiriga o‘z qo‘li bilan «O‘sha badbaxt Sorel shunchaki
Do'stlaringiz bilan baham: | 
