Qizamiq insoniyat tarixidagi eng qadimgi kasalliklardan biri bo’lib, eramizdan

Patogenezi. Qizilcha viruslari organizmga yuqori nafas yo’llarini shilliq qavatlari
orqali kiradi, Viruslar qonga o’tadilar, bunga javoban gematologik o’zgarishlar va limfoid to’qimalarni shikastlanishi kuzatiladi. Virusni embrional to’qimalariga moyilligi borligi ehtimoli bor. Bu tug’ma nuqsonlar bilan tasdiqlanadi (katarakta, mikrosefaliya, yurak tug’ma nuqsonlari va boshq.).
Klinikasi: Yashirin davr 15-24 kun davom etadi. U o’rtacha 18-3kunni tashkil qiladi.
Toshmalardan 1 hafta burun virusemiya kelib chiqadi.
Qizilchani juda ertangi tipik, patognomonik simptomi: bu bo’yinning orqa, ensa, quloq orti va boshqa limfa tugunlarining kattalashishi hisoblanadi. Bu belgi toshmalardan 1-3 kun avval paydo bo’ladi va toshma yo’qolgach bir necha kundan so’ng yo’qoladi. Shishgan limfa tugunlari yirik no’hot yoki loviyadek bo’lib qattiqlashadi va og’riqchan bo’ladi. Ayrim hollarda limfa tugunlari ko’zga tashlanarli darajasida shishgan bo’ladi.
Ayrim hollarda toshmadan 1-2 sutka avval tumov, bir oz yo’tal, ko’z konyuktivasi giperemiyasi, bosh og’rig’i, holsizlik kuzatiladi.
Toshmalar yuz, bo’yin sohasidan boshlanib, bir necha soat ichida butun tanaga tarqaladi. Toshmalar ko’proq qo’l–oyoqlarning yoziluvchan satxlarda, yelka, bel, dumba sohasida bo’ladi; qorin, ko’krak va ayniqsa yuz sohalarida toshmalar kam bo’ladi. Toshmalar och qizil yumaloq yoki oval shakldagi dog’lar bo’lib, ayrim hollarda teri sathidan bir oz ko’tarilishi mumkin. Ularning xajmi to’g’nog’ich boshiday yoki undan katta bo’lishi mumkin. Ayrim bemorlarda mayda, ayrimlarida katta dog’lar ko’p bo’ladi. Toshmalar bir–biriga qo’shilish xususiyatiga ega. Toshmalar 2-3 kun ko’zga tashlanib, pigmentasiyasiz yoki to’la yo’qolib ketadi.
Ayrim bemorlarda ekzantemalardan tashqari tanglay shilliq qavatlarida dog’li enantemalar bo’lishi mumkin. Belskiy-Filatov-Koplik dog’lari xech qachon bo’lmaydi. Toshmalar xaroratning 38⁰S ga ko’tarilishi bilan o’tadi. Ammo ko’pincha xarorat
ko’tarilmaydi. Prodromal davrda paydo bo’lgan kataral belgilar, toshma paytda kuchaymaydi. Umumiy holat odatda buzilmaydi.
Kattalarda qizilcha og’irroq o’tib, umumiy reaksiya, nafas yo’llari katari, konyunktivit va mushak og’rig’i kuchli bo’ladi. Toshmalar mo’lroq bo’lib, bir-biri bilan qo’shilib ketishi mumkin. Inkubasion davrda periferik qonda leykositoz va neytrofilyoz, toshma paytida yengil leykopeniya, limfositoz, plazmatik hujayralarning 10 – 30% ga ko’payishi kuzatiladi.
Inapparant turida serologik reaksiya antitelalarni 4 baravar ortishi kuzatiladi.
Asoratlari: Ensefalitlar, meningoensefalitlar, ensefaliomiyelitlar 5000–6000 bemorning bittasida. Ular ko’proq kattalarda uchrab 15 – 20% o’lim bilan yakunlanadi.
3 – 5 kun uchrovchi ensefalopatiya qizilcha virusi bilan bog’liq Boshqa asoratlar qizilchada kamdan-kam uchraydi.
Tug’ma qizilcha. Homilador ayollar qizilcha bilan og’rib qolsalar, (ayniqsa homiladorlikning1–3 oylari). Homila xalok bo’lishi va bola tashlash bo’ladi va 10-50% xollarda embrionda surunkali qizilcha infeksiyasi rivojlanib ichki a’zolar jiddiy shikastlanadi: tug’ma nuqsonlar – mikrosefaliya, gidrosefaliya, karquloqlik, katarakta, retinopatiya, glaukoma, yurak poroki, skelet buzilishlari bo’ladi. Tug’ma qizilcha natijasida bolalarda qandli diabet ham rivojlanishi mumkin.
Qizilcha bilan kasallangan homilador ayollarda homila muddatiga qarab turli embriopatiyalar rivojlanishi mumkin. 5 haftada karlik, 5–10 haftada kardiopatiyalar, organogenez tugagach xar–xil fermentopatiyalar, anemiya, trombositopenik purpura, gepatit, o’shpka, suyaklar shikastlanishi mumkin. Bu bolalarda virus uzoq muddat saqlanishi mumkin. Ularda maxsus antitelalarni yuqori titri kuzatiladi. Tug’ma qizilcha sindromi bilan tug’ilgan bolalarning bir qismi tug’ilishi bilan xalok bo’ladi.