Qishloq xo‘jaligining mamlakat iqtisodiyotidagi o‘rni va ahamiyati. Fanning prеdmеti, maqsadi vazifasi hamda tadqiqot usullari

3. Ихтисослаштиришнинг шакл-ллари, кўрсаткичлари ва самара-дорлигини ошириш имкониятлари

Ихтисослаштириш қуйидаги турларга бўлинади:
1. Хўжалик ичидаги ихтисослаштириш. Бунда маҳсулот ишлаб чиқариш хўжа-ликлар ичидаги бўлимлар, фермалар, бригадалар ва оилалар бўйича ихтисослашади;
2.Хўжаликлараро ихтисослаштириш. Бунда турли хил маҳсулотлар етиш-тириш бўйича корхоналар ўртасида меҳ-нат тақсимоти жорий қилинади. Хўжа-ликлараро чўчқачилик ёки қорамолни бўрдоқига боқувчи, бузоқларни
ўстирувчи фермалар, маҳсулотларни қайта ишловчи корхоналар ва ҳ.к. ташкил этилади;
3.Тармоқлар ичида ихтисослаштириш. Бунда бир тармоқ ичида, чунончи чорвачиликда – қорамолчилик, чўчқачилик, қўйчилик каби соҳалар бўйича, деҳқончиликда эса ғалла, пахта, сабзавот, полиз каби маҳсулотларни етиштириш бўйича меҳнат тақсимоти жорий қилинади.
Хўжаликда ихтисослаштиришни тўла характерлаш учун ихтисослаштириш коэффициенти кўрсаткичи қабул қилинган. У қуйидагича ҳисобланади:
100
Ких = ---------
Ҳ(2n-1)
бу ерда 100 - алоҳида тармоқ бўйича
товар маҳсулотларининг умумий
ҳиссаси,%
Ҳ - тармоқдаги товар маҳсулотларининг турлари бўйича ҳиссаси, % да;
n - товар маҳсулотларининг ҳиссаси бўйича тартиб номери (энг юқоридан бошлаб).
Масалан: пахтачиликда ихтисослашган хўжаликда товар маҳсулотлар струк-тураси қуйидагилардан иборат бўлсин (жами товар маҳсулотга нисбатан фоиз ҳисобида): пахта-50%, дон-30%, сут-15% ва бошқа турдаги маҳсулотлар эса 5%. Шу маълумотлар асосида ихтисослаш-тириш коэффициентини ҳисобланг.
Бу коэффициент қанча бир бутунга яқин бўлса, ихтисослаш-тириш даражаси шунча юқори бўлади. Агар ихтисослаштириш коэффициенти 0,35 бўлса,
паст даражадаги ихтисослаштириш; 0,35дан 0,50гача ўрта; 0,50дан 0.60 гача юқори; 0,60 дан катта бўлса, чуқурлаштирилган ихтисослаш-тириш дейилади;
4.Зона ёки иқтисодий районлар бўйича ихтисослаштириш. Бунда қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштириш бўйича зона ёки иқтисодий районлар бўйича меҳнат тақсимоти жорий қилинади.

• 
  Қишлоқ хўжалигида тармоқларни қўшиб олиб боришнинг ва ихтисослаштиришнинг иқтисодий самарадорлиги қуйидаги кўрсаткичлар тизими билан аниқланади:
  

1.100 га қишлоқ хўжалигига яроқли ерга ва ҳайдаладиган ерга, 1 та ходимга, 100 сўмлик асосий ишлаб чиқариш фондларига ва 100 сўмлик жорий ишлаб чиқариш харажатларига тўғри келган ялпи ва товар маҳсулот қиймати;
2.100 га ҳайдаладиган ерга тўғри келган ғалла, пахта, гўшт, сут ва бошқалар;
3.Меҳнат унумдорлиги, маҳсулот таннархи, маҳсулот ишлаб чиқариш рентабеллиги.

•