Qishloq xo’jaligida narx va narxlarni shakllantirish

Narxlarni aniqlash usullari. Amalda bozor sharoitida tovarlar va xizmatlarga narx belgilashning bir necha usullari mavjud (47-rasm):

• 
  narxlarni o’rtacha xarajatlar va foyda darajasida belgilash;
  
• 
  tengsizlikni ta’minlash va maqsadli foyda olish;
  
• 
  tovarlarning real qiymatiga qarab narxlarni belgilash;
  
• 
  narxlarni o’rtacha joriy narxlar darajasiga qarab belgilash.
  

Narxlarni belgilashning eng oson usuli bu tovarlarning tannarxiga ma’lum, standart narxlarni olishdir. Narxning kattaligi mahsulot turiga qarab keng farq qiladi. Ushbu usulning zararli tomoni shundaki, ishlab chiqaruvchilar asosan ishlab chiqarish xarajatlari bilan shug’ullanadilar va bozordagi tovarlar va xizmatlarga bo’lgan talabni hisobga olmaydilar.
Daromadsizlikni ta’minlash va foyda olishni hisobga olgan holda narxlarni hisoblash metodologiyasi sotishning turli darajalarida jami xarajatlarni (doimiy va o’zgaruvchan) va kutilayotgan daromadlarni taqqoslashga asoslangan. Shu bilan birga, tovarlarni ishlab chiqarish hajmi va narxining bunday kombinatsiyasi o’rnatiladi, bu esa korxonaning zarur foydasini olishni ta’minlaydi.

Bozor sharoitida baho shakllanish usullari
1.O‘rtacha xarajat + foyda bo‘yicha o‘rnatilgan baholar. Ushbu usul ishlab chiqarish tannarxiga standart qo’shimchani qo’shishdan iborat. Bunda bozordagi mahsulotlarga bo’lgan talab hisobga olinmaydi.
	2. Chiqitsiz va maqsadli foydani ta’minlash. Bu usul realizasiya hajmi turli darajada bo’lganda umumiy xarajatlar va kutilayotgan tushumni taqqoslashga asoslanadi.
3. Mahsulotning reyal qiymatidan kelib chiqib, narxni belgilash. Ushbu usul ishlab chiqarish tannarxiga standart qo’shimchani qo’shishdan iborat. Bunda bozordagi mahsulotlarga bo’lgan talab hisobga olinmaydi.
	4. Narxlarni belgilash o‘rtacha joriy narxlar darajasi asosida amalga oshirilmaydi. Tovar ishlab chiqaruvchilar raqobatchilarni narxlarini asos sifatida qabul qiladi va ishlab chiqarish xarajatlari yoki mahsulot talabiga e‘tibor bermaydi.

Mahsulotning haqiqiy qiymatiga qarab narxni belgilashning asosiy omili ishlab chiqarish xarajatlari emas, balki xaridorlarning mahsulot uchun ma’lum bir

narxga bo’lgan munosabati. Buning uchun xaridorga ta’sir o’tkazishning maxsus usullaridan foydalaning va iste’molchilarning xulq-atvori modeli bo’yicha tegishli tadqiqotlar olib boriladi va xaridorga ta’sir o’tkazishning maxsus usullaridan foydalaniladi.
Narxlar o’rtacha joriy narxlar darajasiga asoslangan holda, tovar ishlab chiqaruvchi raqobatchilar narxini asos qilib oladi va o’z xarajatlari yoki tovarlar va xizmatlarga bo’lgan talabga kam e’tibor beradi. Bunday holda, bozordagi narxlar mahsulotlarning katta qismini yetkazib beradigan yetakchiga asoslangan (14.3. rasm).

1.