Qishloq xo’jaligida narx va narxlarni shakllantirish

Qishloq xojaliǵimahsulotlariga narxlar tizimi

Bozor sharoitida narxlar tizimi. Bozor munosabatlarini rivojlantirish amaliyotida bozorni o’rganishning asosiy obyekti bo’lgan narxlarning har xil turlari qo’llaniladi. Bozor sharoitida sotuvchi va xaridor o’rtasidagi munosabatlarni aks ettiruvchi asosiy narxlar (14.1-rasm):


Bozor iqtisodiyotida baholash tizimi


Erkin narx - bu to’g’ridan-to’g’ri bozorda shakllanadigan mahsulotning sotish narxi.


Tartibga solinadigan narx - bu darajasi, dinamikasi va tartibi davlat tomonidan tartibga solinadigan narx.
Ulgurji narxlar - mahsulot ishlab chiqaruvchilar ularni buyrtmachi korxonalarga sotadigan narxlari


Chakana narxlar - bu xaridor kim bo’lishidan qat'i nazar, chakana
savdoda tovarlar sotiladigan narxlar


Taqqoslanadigan narxlar - bu mahsulotlarning jismoniy hajmi, oboroti va boshqa taqqoslanadigan ko’rsatkichlar dinamikasini o’lchash uchun ishlatiladigan narxlar.


Xarid qilish narxlari - bu davlat o’z ehtiyojlari uchun qishloq xojaliǵikorxonalaridan mahsulot sotib oladigan narxlar


Kafolatlangan (himoyalangan) narxlar – davlat fondlari uchun
mahsulotlar haridlari narxlari
Garov narxlari – garov evaziga mahsulotlar xaridida fiydalaniladi
Transfer narxlar – transmilliy korporasiyalar doirasida mahsulotlarni etkazib berishda qo`llaniladigan narxlar


Barter narxlar – qishloq xo’jalik mahsulotlarini sanoat korxonalari
va tashkilotlar mahsulotlariga ayirboshlashda foydalaniladi

-bepul yoki kelishib olinadigan;

-sozlanishi;
-ulgurji savdo;
-chakana savdo;
-taqqoslanadigan;
- sotib olish.
Erkin narx - bu to’g’ridan-to’g’ri bozorda shakllanadigan mahsulotning sotish narxi. O’zining mazmuni bo’yicha bepul narx, xaridor o’rtasidagi kelishuvning rasmiy akti bo’lsa ham, shartnoma narxiga o’xshashdir yoki sotuvchi odatda mavjud emas. Erkin yoki kelishilgan narx xaridor va ishlab chiqaruvchining iqtisodiy manfaatlarini hisobga olgan holda belgilanadi. Bozorda erkin narxlar darajasi talab va taklif mexanizmi orqali aniqlanadi. Afsuski, Rossiyada bozor munosabatlariga o’tish davrida talab va taklif o’rtasidagi muvozanatga erishish hali ham imkoni bo’lmagan va oziq-ovqat mahsulotlarida narx sotuvchi va xaridor o’rtasidagi murosani emas, aksincha xaridorning majburiy roziligi bilan sotuvchining ko’rsatmalarini aks ettiradi.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda erkin narxlash foyda olish va narxlarni belgilash tartibini tartibga soluvchi amaldagi qonunlar tizimi asosida amalga oshiriladi. Bu asosan aholining iste’mol savatini belgilaydigan tovarlarga tegishli. Narxlarni shakllantirishda davlatning tartibga soluvchi roli erkin narxlash tamoyillariga zid emas.