|
Narxning taqsimlash (qayta taqsimlash) funktsiyasi shundan iboratki, milliy daromadni (sof daromad) taqsimlash va qayta taqsimlash narxlar orqali amalga oshiriladi, ya’ni. yangi
yaratilgan qiymat, tarmoqlar, milliy iqtisodiyot tarmoqlari, turli xil mulkchilik shakllari, mamlakat mintaqalari (tumanlari), aholining ijtimoiy guruhlari, ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilar, jamg’arma va iste’mol fondlari. Va shu tariqa turli xil mulkchilik shaklidagi tarmoqlar, korxonalar, aholi daromadlarini tartibga solish mavjud.
Narx yordamida, qiymatdan chetga chiqqanda, milliy daromad qayta taqsimlanadi. Bunda daromadlarni qayta taqsimlash narxlar darajasi, ularning tuzilishi, qazib olish va qayta ishlash tarmoqlari, sanoat va qishloq xojaliǵimahsulotlari, xom ashyo va yoqilg’i mahsulotlarining har xil turlari narxlari nisbati orqali amalga oshiriladi. Amalda bunga nisbatan yuqori yoki past narxlar ta’sirida, qo’shilgan qiymat solig’i, aktsiz solig’i va boshqalarni qo’shilishi yoki kamaytirilishi bilan, har xil iste’molchilar uchun narxlarning har xil darajadagi tizimini o’rnatish orqali (narxlarga davlat aralashuvi bilan, qayta taqsimlash maqsadida narxlarni kamsitish bilan) erishiladi. bir xil mahsulotning daromadlari), masalan, sanoat iste’molchilari va aholi (energetika sohasida), turli xil mulk shaklidagi korxonalar (davlat va xususiy sektorlar) uchun. Shuningdek, davlat ayrim tarmoqlar (ko’mir sanoati, qishloq xo’jaligi) mahsulotlariga nisbatan past darajadagi narxlarni ushlab turishi, bunga subsidiyalar qo’llashi va shu bilan daromadlarni boshqa tarmoqlar va tarmoqlarga taqsimlashi mumkin. Nufuzli tovarlarga va hashamatli buyumlarga (avtomobillar, zargarlik buyumlari va boshqalar) yuqori chakana narxlarni belgilash orqali davlat bu yerda yuqori daromadlarni to’playdi, ularning bir qismi kambag’allarni ijtimoiy himoya qilish maqsadida yaratilgan maxsus fondlarni shakllantirishga sarflanadi.
Narxlarning taqsimlash funktsiyasi, shuningdek, ayrim ehtiyojlar tovarlari (alkogol, tamaki, baliq delikateslari), qo’shilgan qiymat solig’i (QQS) va markazlashtirilgan sof daromadning boshqa shakllariga aksiz solig’i orqali namoyon bo’ladi, bu milliy ehtiyojlar va jamiyatning ijtimoiy va kundalik muammolarini hal qilish uchun turli darajadagi byudjetlarga tushadi.
Milliy daromadni jamg’arma va iste’mol fondlari o’rtasida qayta taqsimlashda iste’mol tovarlari chakana narxlari darajasi va noishlab chiqarish xizmatlari tariflari hal qiluvchi rol o’ynaydi. Tovarlar va xizmatlarning chakana narxlari (tariflari) o’sishi aholi daromadlarining o’sishidan yuqori sur'atlarda iste’mol fondining pasayishiga olib keladi va aksincha, chakana narxlarning pasayishi va uy xo’jaliklari daromadlarining o’sishi iste’mol fondini ko’paytiradi. Shu munosabat bilan narxlar yordamida ustuvor tovarlarga va ayrim turdagi mahsulotlarga talab va iste’molni tartibga solish mumkin (masalan, bolalar, nogironlar, bemorlarning ayrim toifalari, arzonroq narxlar belgilanishi mumkin bo’lgan dori- darmonlarni sotib olish).
Narx yordamida yaratilgan qiymat ishlab chiqaruvchi (sotuvchi) va iste’molchi (xaridor) o’rtasida, aholining alohida toifalari o’rtasida qayta taqsimlanadi. Ushbu funktsiya, ayniqsa, davlat tomonidan tartibga solinadigan narxlarda aniq ifodalangan.
Mahsulot narxi uning qiymatidan yuqori o’rnatilganida, uning bir qismi ishlab chiqaruvchi foydasiga qayta taqsimlanadi va iste’molchi ushbu mahsulotni sotib olayotganda xarajatlarni ko’paytiradi va ishlab chiqaruvchi shunga ko’ra orttirilgan daromad oladi.
Tijorat operatsiyalarining ko’pligi tufayli mahsulot narxining uning qiymatidan chetga chiqishi juda katta. Bu aniq tovarlarga nisbatan bunday og’ishlarning muntazamligini ko’rsatadi. Biroq, tovarlarning butun massasi bo’yicha sotish va sotib olish natijasida narxlar va ularning umumiy qiymati muvozanatlashadi, chunki ba’zilarning foydasi boshqalarning zarariga teng bo’lishi kerak. Binobarin, barcha tovarlar narxlari yig’indisi va ularning qiymati tengligi har bir aniq mahsulot uchun narxlarning qiymatidan alohida og’ish bilan bir xil qonuniyatdir.
Qayta taqsimlash vositasi sifatida davlat tartibga solinadigan va belgilangan narxlardan foydalanishi mumkin. Biroq, ular tarqatish va qayta taqsimlashning yagona vositasi emas. Bu yerda moliya va kredit tizimi ham alohida o’rin tutadi. Demak, aholining ma’lum bir toifasining turmush darajasining oshishi bilan bog’liq bo’lgan muammoni hal qilishda, tovar va xizmatlar narxlarining pasayishi bilan bir qatorda, davlat mablag’larni aholining pul daromadlari (ish haqi, pensiya, nafaqalar, to’lovlar) yoki soliq stavkalari jihatidan ishlatishi kerak. Bunday holda operatsiyalarni faqat narxlar bilan o’tkazish kamroq samara beradi, chunki ularning kamayishi ma’lum bir guruhga emas, balki butun aholiga foyda keltiradi.
Qayta taqsimlash vositasi sifatida narxlardan foydalanish milliy iqtisodiyotdagi nisbatlarni keskin o’zgartirish zarur bo’lgan davrda afzalroqdir. Birinchi navbatda moddiy sohada yaratilgan milliy daromadni taqsimlashning muhim shakli bu ish haqi bo’lib, ular uchun narxlar muhim rol o’ynaydi. Narxlar va ish haqi tizimlari ishlab chiqarish bosqichida milliy daromadni taqsimlashning o’ziga xos asoslarini shakllantiradi va keyinchalik qayta taqsimlash odatda moliyaviy-kredit munosabatlari (soliq stavkalari, pensiyalar, nafaqalar, nafaqalar) doirasida daromadlarning harakati shaklida amalga oshiriladi. Jamiyatda taqsimlash va qayta taqsimlash jarayonlariga narxlarning ta’siri mamlakatimiz milliy iqtisodiyotining uzoq muddatli rivojlanish davrida sezilarli va sezilarli bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
