Qishloq xo`jaligi va sanoatda qo`llaniladigan moddalarning asosiy qismini organik birikmalar ta`shkil etadi va ularga bo`lgan talab kun sayin ortib bormoqda

Kimyoviy xususiyatlari. Aromatik spirtlar, yuqorida eslatib o’tganimizdek yog’ qator spirtlarini xossalarini takrorlaydilar. Ular fenollarga qaraganda neytral birikmalar bo’lib, ishqorlar bilan reaksiyaga kirishmaydilar. Ishqoriy metallar bilan alkogolyatlarni hosil qiladilar.
1

. Aromatik halqaga nisbatan -holatda gidroksil guruhi tutgan spirtlar galoid vodorodlar bilan oson reaksiyaga kirishadi va gidroksil guruhi galogenga almashinadi:
2

. Aromatik halqaga nisbatan -holatda gidroksil guruhi tutgan spirtlar oson suvni yo’qotib, yon zanjirida uglevodorod qoldig’ini tutgan birikmalarga aylanadilar:
A

romatik spirtlarning kimyoviy hususiyatlarini quyidagi reaksiyalar yordamida ifodalash mumkin.
Aromatik spirtlardan benzil spirti va -feniletilspirtining ahamiyati katta bo’lib, ular parfyumeriyada keng qo’llaniladilar.


To‘yinmagan bir va ko‘p atomli spirtlar
To‘yinmagan bir va ko‘p atomli spirtlarning tuzilishida gidroksil guruhi bilan birga qo‘shbog‘ va uchbog‘lar ishtirok etadi. To‘yinmagan spirtlarning gomologik qatori allil spirtidan boshlanadi. CHunki vinil spirti beqaror bo‘lganligi sababli mavjud bo‘lmaydi, u tezda sirka aldegidiga aylanib ketadi: To‘yinmagan spirtlarni empirik, ratsional va sistematik nomenklaturalar bo‘yicha nomlash mumkin.
To‘yinmagan spirtlarni empirik, ratsional va sistematik nomenklaturalar bo‘yicha nomlash

To‘yinmagan spirtlarni to‘yingan spirtlarni olish usullaridan foydalanib olinadi. Masalan. allil spirtini sanoatda allilxloridni gidrolizlash orqali olinadi:
Propargil spirti esa atsetilenga katalizator ishtirokida chumoli aldegidi biriktirib olinadi:
Bu jarayonni shu bosqichda to‘xtatib qolish qiyin. Bu jarayonda asosiy mahsulot sifatida butindiol hosil bo‘ladi. To‘yinmagan spirtlar kimyoviy xossalari jihatdan etilen yoki atsetilen birikmalarni hamda spirtlarning xossalarini namoyon qiladilar. Masalan, allil spirti gidroksil guruhi hisobiga oddiy va murakkab efir hosil qilishi, gidroksil guruhi galogenga almashinishi mumkin. Qo‘shbog‘ning hisobiga esa birikish jarayonlariga kirishishi mumkin:
To‘yinmagan spirtlar orasida allil va propargil spirtining ahamiyati katta. Ular sanoatda turli qimmatli birikmalarni olishda xom ashyo sifatida ishlatiladi.
T

o’yinmagan spirtlarni to’yingan spirtlarni olish usullaridan foydalanib olinadi. Masalan. allil spirtini sanoatda allilxloridni gidrolizlash orqali olinadi:
P

ropargil spirti esa atsetilenga katalizator ishtirokida chumoli aldegidi biriktirib olinadi:

Bu jarayonni shu bosqichda to’xtatib qolish qiyin. Bu jarayonda asosiy mahsulot sifatida butindiol hosil bo’ladi.

To’yinmagan spirtlar kimyoviy xossalari jihatdan etilen yoki atsetilen birikmalarni hamda spirtlarning xossalarini namoyon qiladilar. Masalan, allil spirti gidroksil guruhi hisobiga oddiy va murakkab efir hosil qilishi, gidroksil guruhi galogenga almashinishi mumkin. Qo’shbog’ning hisobiga esa birikish jarayonlariga kirishishi mumkin:



To’yinmagan spirtlar orasida allil va propargil spirtining ahamiyati katta. Ular sanoatda turli qimmatli birikmalarni olishda xom ashyo sifatida ishlatiladi.




Xulosa
1. Аlkаnоllаr uchun o`rinbоsаr vа rаdikаl – funksiоnаl nоmеnklаturа qo`llаnilishi va uglеrоd аtоmlаri zаnjiri gidrоksil guruh eng kichik tаrtib rаqаmigа egа bo`lishi tаrtibidа nоmеrlаnishi o’rganildi. Gidrоksil guruh kаttа guruh sifаtidа –оl qo`shimchаsi bilаn, agаr mоlеkulаdа kаttаrоq guruhlаr bo`lsа, (-COOH) yoki mоlеkulа murаkkаb tuzilishgа egа bo`lsа, gidrоksil guruh gidrоksi – (аyrim hоllаrdа оksi -) оld qo`shimchаsi bilаn bеlgilаnаdi.
2. Аlkаnоllаr оlishdа gаlоgеnаlkаnlаr, аlkеnlаr, kаrbоnilli birikmаlаr, elеmеntоrgаnik birikmаlаr, uglеrоd оksidi ishlаtilаdi. Аsоsiy sаnоаt usullаrigа аlkеnlаrgа suvni biriktirish, uglеrоd оksidini gidrоgеnlаsh vа uglеvоdlаrgа fеrmеntаtiv ishlоv bеrish kirаdi. Аlkаnоllаrni kimyoviy xоssаlаri ulаrni tаrkibidаgi O – H vа O – R bоg`lаr hаmdа tаqsimlаnmаgаn elеktrоn juftlаr bilаn bеlgilаnаdi.
3. Propargil spirt-to’yinmagan spirtlar bo’lib tarkibida uch bog’ tutadi.Bu guruhni yana alkinollar yoki asetilen spirtlar deyiladi.
4. Propargil spirtni to’yingan spirtlarni olish usullaridan foydalanib hamda atsetilenga katalizator ishtirokida chumoli aldegidi biriktirib olinadi.
5. Propargil spirt suyuqlik bo’lib suvda yaxshi eriydi va geran hidli modda. Propargil spirt kimyoviy xossalari jihatdan atsetilen birikmalarni hamda spirtlarning xossalarini namoyon qiladi.