Qilishning lingvostilistik muammolari

III BOB. Rivoyatlar tarjimasida lingvostilistik tahlillar
………….………53

3.1. Frazeologik birliklar va aforizmlar tarjimasidagi uslubiy o’zgarishlarga 

doir……………………………………………………………………………...51
3.2. Tarjimada transformatsiyalarga doir………………………........................59 
Xulosa
……………………………………………………………………….....65
 
Foydalanilgan adabiyotlar
…………………………………………………....68
 
Ilova. 
Alisher Navoiy haqidagi rivoyatlardan nemis tiliga bevosita tarjimalar..78 
 

---

2 
Kirish
Keyingi yillarda xalqimizning milliy-ma’naviy ko’zgusi bo’lgan boy 
adabiyotimiz namunalarini chet tillarga tarjima qilish va shu asosda 
xalqimizning hayot tarzini, insoniy fazilatlarini va milliy qadriyatlarini keng 
namoyish etish borasida ham katta imkoniyatlar paydo bo’ldi.
Shu o’rinda prezidentimiz Islom Karimov o’zining “Yuksak ma’naviyat 
yingilmas kuch” asaridan iqtibos keltirmoqchimiz. “Ilgari o’zbek adabiyotining 
namunalarini boshqa tillarga tarjima qilish asosan uchinchi til, ya’ni rus tili 
orqali amalga oshirilar edi. Bu borada qilingan katta ishlarni munosib baholagan 
holda, endilikda adabiyotimizning eng etuk asarlarini bevosita ona tilimizdan 
g’arb va sharq tillariga tarjima qilishga qaratilgan ishlarni kuchaytirishimiz 
zarur. Buning uchun xorijiy tillarni, adabiyot va badiiy tarjima san’atining 
nazariy va amaliy jihatlarini har tomonlama puxta egallagan mutaxassislarni 
tayyorlash imkoniyatlari bizda mavjud” [Karimov 2008; 86]. 
Mavzuning asoslanishi va uning dolzarbligi.
Tarjima tarixi ham 
adabiyot tarixi kabi ming yillik tarixga ega. O’zbek xalq rivoyatlarini nemischa 
tarjimalarini tadqiq etish ham o’zbek tarjimachiligi tarixining yaxshi 
yoritilmagan sahifalarini ilm ahliga ochib beradi.
Ildizi baquvvat xalq, millat o’lmaydi, adabiyot ravnaq topib boraveradi. 
O’zbek xalq rivoyatlarini nemischa tarjimalarini tadbiq etish o’zbek 
adabiyotining jahon adabiyotida tutgan o’rnini ko’rsatishda muhim o’rin tutadi. 
Hech bir milliy adabiyot faqat o’z doirasidagina – boshqa xalqlar 
adabiyotlaridan ajralgan holda rivojlana olmaydi. Milliy adabiyotlararo ta’sir, 
o’zaro aloqa, bir-birini boyitish bir tilda yaratilgan asarni ikkinchi tilga o’girish 
natijasida amalga oshadi.
Jahon adabiyoti rivojida t a r j i m a salmoqli o’rin tutadi. Tarjima nafaqat 
adabiyotlar o’rtasidagi aloqa vazifasini bajaradi, balki, o’zga xalqlar 
madaniyatiga bo’lgan mehr-muhabbat va hurmatni tarbiyalashga ham katta hissa 
qo’shadi, dunyo xalqlari o’rtasidagi do’stlikni mustahkamlashga, yagona jahon 
madaniyatini yaratish va rivojlantirishga xizmat qiladi. 

---

3 
Insoniyat tarixida Al-Xorazmiy (VIII asrning II yarmi), Forobiy 
(873-950), Ibn Sino (980-1037), Beruniy (973-1048), Ulug’bek (1349-1394) 
singari o’zbek zaminida etishib chiqqan buyuk olimlar jahon ilmu fani rivojiga 
salmoqli hissa qo’shdilar. Shu bilan birga, o’zbek shoir va yozuvchilarining 
durdona asarlari ham jahon umummadaniyati maydonida o’z mavqe’iga ega. 
Buyuk o’zbek allomalari va xalq qaxramonlari hayoti va muqaddas qadamjolar 
haqidagi rivoyatlar esa o’zbek milliy so’z san’atining alohida sahifalarini tashkil 
etadi. Keyingi paytlarda o’zbek xalq og’zaki ijodi namunalarini o’rganishga 
bo’lgan qiziqish ortib bormoqda. Tarjima san’ati rivojlanishi natijasida dunyo 
xalqlari o’zbek xalq og’zaki ijodining sara namunalarini o’z ona tillarida o’qiy 
boshladilar. Jumladan, o’zbek xalq og’zaki ijodi namunalari nemiszabon 
o’lkalarga ham kirib bordi. 
O’zbek xalq og’zaki ijodidan nemischaga tarjimalar uzoq tarixga ega. 
O’zbek xalq og’zaki ijodi namunalari, jumladan, rivoyatlar nemis tiliga dastlab 
asliyatdan emas, balki, boshqa Evropa tillariga qilingan tarjimalardan amalga 
oshirilgan edi. Aytaylik, bir paytlar ruscha tarjimalar bevosita vositachilik 
vazifasini bajargan bo’lsa, keyinchalik ular asl nusxadan taglama tarjima qilish 
orqali nemischalashtirila boshladiki, bu o’zbek turmush tarzini, sharqona 
urf-odatlarni o’zga yurt kitobxonlariga etkazishda jiddiy ahamiyatga ega bo’ldi.