|
Masalan:
Tushuncha
|
B
|
B.O
|
B.X
|
Pielonefrit
|
|
|
|
Glomerulonefrit
|
|
|
|
Buyrak klirensi
|
|
|
|
Nefroptoz
|
|
|
|
Poliuriya
|
|
|
|
Gematuriya
|
|
|
|
Silindruriya
|
|
|
|
Nefropatiya
|
|
|
|
Glyukozuriya
|
|
|
|
Uremiya
|
|
|
|
Ma’lumotlarni taqqoslash, solishtirish va tahlil qilish usuli, „Venna“ diagram-masi.
„Venna“ diagrammasi strategiyasini qo’llashda talabalar 4 guruhga bo’linadilar, guruh nomlanadi. Doskaga 3ta doira chiziladi. Guruhlarga quyidagi topshiriqlar beriladi: mavzuni o’xshash va farqli jihatlarini taqqoslash kerak. Ma’lum bir kasallikda uchraydigan belgilarni bir qismga, ikkinchi kasallikda uchraydigan belgilarni ikkinchi qismga va har ikkala kasallikda uchraydigan belgilarni birinchi va ikkinchi diagrammalarning kesishmasidan hosil bo’lgan qismiga yoziladi. Guruhlar jamoada vazifa bajarib bo’lishgach sardorlar tanlanadi. Sardorlar talabalar tomonidan bildirilgan fikrlarni umumlashtirib doskada aks ettirilgan diagrammani to’ldiradilar.
Pielonefrit
Masalan:Glomerulonefrit
|
/ Shish, Buyrak Malpigi \
|
va jomining
|
prote-koptokchasi
|
1 Infeksion 1
|
I nuriya,immun 1
|
\ Yallig’lanishi
|
I shi- yallig’lanishi /
|
„SWOT“ - tahlil j advali.
SWOT tahlili talabalarga tizimli mushohada qilish, taqqoslash, solishtirish, tahlil, sintezni amalga oshirish ko’nikmalarini rivojlantiradi. Talabalar mini guruhlarga birlashishadi, taqqoslashadi, to’ldirishadi, o’zgartirishadi. Umumiy SWOT jadvalga jamlanadi.
SWOT - tahlil nomlanishi ingilizcha bosh harflardan olingan.
Strenghts - kuchli tomoni nazarda tutiladi;
Weakness - kuchsiz tomoni yoki ichki muammolar mavjudligi;
Opportunities -tashqaridagi mavjud imkoniyatlar;
Threats - xavflar, tashqi muhitdagi mavjud xavf-xatarlar
S Klinik belgilari
|
W Profilaktikasi
|
Buyrak kolikasi
|
Ratsional ovqatlanish
|
O Davolash
|
T
|
Asoratlari
|
Urologik litotripsiya
|
|
Gidronefroz
|
Masalan: Buyrak tosh kasalligi
Buyraklar asosiy faoliyatining buzilishi.
Ekskretsiya, ya’ni ajratuv, buyraklarning eng asosiy vazifasi bo’lib, u tufayli organizmda gomeostaz saqlanadi. Ajratiladigan siydik miqdori va tarkibi sog’lom odamlarda nisbatan doimiy bo’lib, yoshga, tashqi muhit haroratiga, iste’mol qilingan suyuqlik miqdoriga qarab o’zgarib turishi mumkin. Siydik ajratuv jarayoni diurez deb atalib, ko’p holda ajratilgan siydikning miqdorini anglatadi. Sog’lom odamlarning diurezi bir kun davomida 1,2 - 1,5 litrga teng deb hisoblanadi. Bu miqdor oshib ketsa poliuriya, kamayganda esa oliguriya holatlari qayd etiladi. Siydik ajratilishining butunlay to’xtashi juda tashvishli belgi bo’lib, anuriya nomi bilan yuritiladi. Ajratuv jarayoni bir biri bilan uzviy ravishda bog’langan ikki bosqichdan iborat:
Buyrak tomirli koptokchalarida kechadigan filtratsiya va ekskretsiya jarayonlari bosqichi;
Nefron naychalari va yig’uvchi naychalarda sodir bo’ladigan reabsorbsiya va sekretsiya jarayonlari bosqichi.
Ushbu jarayonlarning u yoki bu tarafga o’zgarishi buyraklar ekskretsiya faoliyatining buzilishida o’z aksini topadi.
Nefron tanachalari faoliyatining buzilishi.Nefron tanachalari gistologik jihatdan kapillyar koptokchalar to’ri va uni o’rab turgan Shumlyanskiy - Boumen kapsulasidan iboratdir. Bu tanachalarda filtratsiya, ya’ni qon plazmasi asosiy qismining kapsula bo’shlig’iga sizib o’tishi va ekskretsiya (azot almashinuvining keraksiz mahsulotlarining chiqarilishi) kuzatiladi.
Buyrak tanachalari ekskretor faoliyatining buzilishi.Buyrak tanachalarining chiqarish faoliyati buzilganda organizmdan azot almashinuvining oxirgi moddalarini chiqarib tashlash sekinlashadi va qonda qoldiq azot miqdori oshadi, ya’ni azotemiya yuzaga keladi. Azotemiya asosan qonda zaharli moddalarning (mochevina, kreatinin, indol, skatol va boshqalarning) to’planishi bilan boradi. Azotemiya turli darajada bo’lishi mumkin, uning kelib chiqishida asosiy omillardan biri bo’lib buyrak tanachalarida filtrlanish jarayonining pasayishi hisoblanadi.
Nefron kanalchalari va to’plovchi naychalar faoliyatining buzilishi. Nefron kanalchalari va to’plovchi naychalarda siydik hosil bo’lishining ikkinchi bosqichi qayta so’rilish (reabsorbsiya) amalga oshadi. Bu faoliyatning buzilishi organizmda ichki muhit doimiyligining o’zgarishiga olib keladi va “buyrak naychalari yetishmovchiligi” yoki “kanalchalar sindromi” deb ataladi. Ko’rsatilgan yetishmovchilik kelib chiqishi jihatidan tug’ma va ottirilgan bo’lishi mumkin.
Glomerulonefrit. Nefrit deganda buyrak to’qimasining yallig’lanish yoki immun yallig’lanish natijasida kelib chiqadigan diffuz shikastlanishi tushuniladi. Nefritlar katta guruhni tashkil qilib, ularning ichida eng ko’p tarqalgani glomerulonefritdir. Bu kasallikda buyraklardagi deyarli barcha koptokchalar shikastlanib, bu esa o’z navbatida kanalchalar va tomirlar faoliyatining o’zgarishi bilan kechadi. Kechishi bo’yicha o’tkir va surunkali diffuz glomerulonefritlar farqlanadi.
Patogenezi. Streptokokka qarshi hosil bo’lgan antitanachalar nafaqat mikroblarga, balki koptokchalar membranalariga ham ta’sir ko’rsatadi, chunki ularning antigen tuzilishi birbiriga o’xshash deb hisoblanadi. Natijada membrana tuzilmalari shikastlanib, ular autoantigenlarga aylanadi. Autoantigenlar hosil bo’lishiga membranalarga streptokokklar toksinlarining va “streptokokk antigeni+antitanachalar” birikmasining ta’siri ham olib keladi. Hosil bo’lgan autoantigenlarga qarshi ishlab chiqarilgan nefrositotoksik antitanachalar bazal membranani shikastlab, buyrak mikrosirkulyatsiyasi tomirlariga ham ta’sir o’tkazadi va buyrak to’qimasining diffuz yallig’lanishiga olib keladi.
Pielonefrit - bu siydik yo’llari va buyrak parenximasi nospetsifik infeksion yallig’lanish kasalligi bo’lib, ko’proq buyrak interstitsial to’qimasining shikastlanishi bilan kechadi. Pielonefrit odatda o’tkir ravishda boshlanib, ko’pincha to’la davolanmasa surunkali tus oladi va buyrakning bujmayishiga, uning faoliyati yetishmovchiligiga olib keladi. Pielonefritning o’tkir davrida organizmning intoksikatsiyasi qon bosimining oshishi, siydikdagi o’zgarishlar (boshida poliuriya, oxirida oliguriya, so’nggi bosqichlarida esa proteinuriya, gematuriya, silindruriya, leykosituriya) bilan kechadi. Pielonefritning o’tkir davrida filtrlanish va qayta so’rilish jarayonlari orasidagi muvozanatning buzilishi kuzatiladi, ya’ni rearbsorbsiya jarayoni pasayib ketadi. Oqibatda organizm uchun g’oyat xavfli bo’lgan suv-tuz va kislota-ishqor muvozanatlarining chuqur buzilishlari kelib chiqadi.
Buyrak tosh kasalligi. Bu kasallik ancha keng tarqalgan (ayniqsa, suvsiz yoki suvida ayrim tuzlar va h.k. bo’lgan mintaqalarda, chunonchi Markaziy Osiyada) bo’lib, buyrak parenximasida yoki uning jomchalari, kosachalari va siydik naychalarida siydik tarkibidagi organik va anorganik moddalardan iborat toshlar hosil bo’lishi bilan ifodalanadi. Buyrak to’qimasida tosh bo’lishi - nefrolitiaz jomchalar, kosachalar va siydik yo’llaridagi toshlar bo’lishi - urolitiaz deb ataladi. Odatda toshlar tarkibida oksalat va fosfat kislotalarining tuzlari, siydik kislotasi, urat tuzlari, sistin va boshqalar kiradi. Ko’pincha toshlarning tarkibi murakkab va aralash bo’ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
