Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Aerozolli-ionli gaz analizatorlari 
gazni tahlil qiladigan radioizotopli 
asboblarga taalluqli bo‘lib, ularda gaz muhitining fizik parametri — gazlarning 
elektr o‘tkazuvchanligi, ionizatsiyalovchi nurlanish ta’sirida bo‘lgan gazlarning 
elektr o‘tkazuvchanligi o‘lchanadi. Bu asboblarda gazning 

yoki 

aktiv izotop 
ko‘rinishidagi ichki ionizatsiya manbaiga ega bo‘lgan ionizatsion tok kamerasi 
sezgir element bo‘lib xizmat qiladi. Muhitning nazorat qilinayotgan komponenti 
konsentratsiyasining o‘lchovi bo‘lib kameraning elektrodlari orasida ularga 
kuchlanish berilganda, hosil bo‘ladigan ionizatsiya toki xizmat qiladi. 
Bu gaz analizatorlarining xususiyati shundan iboratki, ularda nazorat 
qilinayotgan komponent oldin aerozol holatiga keltiriladi. Bu yerda, hosil 
bo‘ladigan 
aerozol 
zarralari 
soni 
nazorat 
qilinayotgan 
komponent 
konsentratsiyasiga mutanosib bo‘lib, ionizatsiya tokining o‘lchanayotgan 
kuchining o‘zgarishini aniqlaydi. 
Aerozol zarralari ta’sirida kamera ionizatsiya toki 
I
ning o‘zgarishi quyidagi 
munosabat bilan ifodalanadi: 
I=I
0
∙e
-CNτr,
(41.2) 
bu yerda 1
0
 — kamerada aerozol zarralari bo‘lmagandagi boshlang‘ich tok kuchi; N — Brikard 
doimiysi bo‘lib, uni gaz ionlarining aerozol zarralarga o‘tirish ehtimoli borligi nuqtai nazaridan 
aniqlanadi; С — gazdagi aerozol zarralarining konsentratsiyasi; τ— gaz ionlarining kamera ichida 
«yashash» vaqti bo‘lib, uni ionizatsiya kamerasining tuzilishi va elektr maydonning kuchayishiga qarab 
aniqlanadi; r — aerozol zarralarining o‘rtacha radiusi. 

---

204 
41.4-rasmda aerozolli — ionli gaz analizatorining prinsipal sxemasi 
ko‘rsatiglan. Nurlanish manbai 1 va ionlar kollektori 3 joylashitirilgan ionizatsion 
oqim kamerasi 2 ga gaz sarfi uyg‘otgichi bilan tahlil qilinayotgan havo so‘rib 
olinadi. Ayni bir vaqtda kameraga tegishli kimyoviy reagentning bug‘lari kiritiladi. 
Kamera ichida kimyoviy reaksiya sodir bo‘lib, buning natijasida aniqlanayotgan 
komponent aerozolga aylanadi. Ionizatsiya toki qarshiligi katta nagruzka rezistori 
R da kuchlanish tushuvini vujudga keltiradi, bu kuchlanish o‘zgarmas tok 
kuchaytirgichi 4 da kuchaytiriladi. Aerozol zarralarining konsentratsiyasiga ko‘ra 
o‘zgaradigan 
ionizatsion 
tokning 
kuchi 
aniqlanayotgan 
komponent 
konsentratsiyasining o‘lchovi hisoblanadi. Ikkilamchi asbob 5 aniqlanayotgan 
komponentning konsentratsiyasini ko‘rsatadi. 
Asbobdan havodagi zararli moddalarni, shu jumladan azot oksidlari, 
vodorod xlorid, ammiak, aminlar va boshqalarni nazorat qilishda foydalanish 
mumkin. Vazifasiga qarab gaz analizatorlari shkalasining yuqori chegarasi 
aniqlanayotgan komponentning 0,5 dan 50 mg/m
3
miqdorida o‘rnatiladi. Asosiy 
xatolik shkala chegarasining 10—15% i atrofida. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1.Elektr-kimyoviy gaz analizatorlari.