Qarshi muhandislik iqtisodiyot

19.5-rasm. O‘zgartkichning magnit 
kompensatsiyali 
strukturaviy 
sxemasi. 
Indikator 
chiqishida 
magnit 
oqimlari ayirmasi; ∆
Ф
= ∆
Ф
— ∆
Ф
т.6. 
ga proporsional bo‘lgan kuchlanish U 
paydo bo‘ladi. U 4 kuchaytirgich 
yordamida chiqish toki signali 
J
чиқ
ga 
o‘zgartiriladi. 
19.6-rasm. Magnit kompensatsiyali
o‘zgartkichning blok-prinsipial sxemasi 

---

102 
Chiqish toki 
J
чиқ
masofadagi uzatish liniyasiga va bir vaqtda teskari aloqa qurilmasi 
5 ga boradi, uning chikish toki 
J
т.б.
magnit oqimi 
Ф
м 
ni kompensatsiya qiluvchi 
magnit oqimi 
Ф
т.б.
ni hosil qiladi. Shunday qilib, o‘lchanayotgan kattalik Y ni 
orttirilganda magnit siljishi X ortadi.boshqarish magnit oqimi 
Ф
м 
ortadi, va, 
demak, 
Ф
м
ni kompensatsiya qiluvchi magnit oqimi 
Ф
т.б.
ni paydo qilish uchun katta 
chiqish toki
J
чиқ 
va teskari aloqa toki
J
т.б
zarur bo‘ladi. 
Teskari aloqa qurilmasi 5 o‘zgartirishning zarur qonunini 
J
чиқ
=
f
(
Y
)NI topish 
imkonini beradi. Bu munosabat yo chiziqli, yoki kvadratik bo‘lishi mumkin. 
O‘zgartkichning magnit kompensatsiyali prinsipial sxemasi 19.6-rasmda 
ko‘rsatilgan. O‘zgartkichda o‘lchanayotgan parametr (masalan, bosim) sezgir 
element (masalan, bir o‘ramli naychasimon prujina 7) bilan o‘zgarmas magnit 6 
siljishiga o‘zgartiriladi. U magnit oqimi 
Ф
м
ko‘rinishida boshqarish ta’sirini hosil 
qiladi. 
Bu oqim chiqish signali teskari aloqa chulg‘amlari ω
т.б.
dan o‘zgarmas tok 
J
чиқ
o‘tganda paydo 
bo‘ladigan 
teskari aloqa 
magnit oqimi 
Ф
т.б.
bilan 
kompensatsiyalanadi. 
Ф
м
oqimni o‘zgartirganda magnitomodulyatsion o‘zgartkich 
5 o‘zaklarining magnitlanganligi o‘zgaradi va uning ω
6
o‘ramlarida nomuvofiqlik 
signali paydo bo‘ladi. Bu signal kuchaytirish qurilmasi 3 ning masofaga uzatish 
liniyasiga va bir vaqtda teskari aloqa o‘ramasiga uzatiladigan chiqish signali 1 ni 
boshqaradi. 
O‘zgartkich chegarasini sozlash uchun qarshilik 4 ni o‘zgartiriladi, nolga 
sozlash uchun esa ferromagnit shunt 1 ni 2 vint yordamida ravon siljitiladi. 
Magnit kompensatsiyali o‘zgartkichlar qator afzalliklarga ega: bir necha 
ikkilamchi asboblarni bitta o‘zgartkichga ulash imkoniga, titrashga nisbatan 
yetarlicha yuqori turg‘unlikka va mustahkamlikka ega. Kamchiliklari – 
temperatura tufayli xatoligi ancha yuqori va kuchaytirgichning elektron sxemasi 
elementlariga zararli ta’sir etuvchi muhitlarda ishlay olmaydi, shuningdek, sezgir 
element va magnit oqimi indikatori va xatoliklarining birlamchi o‘zgartkich 
xatoligiga ta’siri katta. Shu tipdagi o‘zgartkichlar 1 va 1,5 klassli bo‘ladi. 
Ikkilamchi asboblar sifatida 1 va 1,5 klassli milliampermetr yoki ASK 
sistemadagi ko‘p shkalali, tor profilli asboblardan foydalaniladi. 
Yuqorida ta’riflangan ko‘rsatishlarni masofaga uzatish sistemalari birlamchi 
o‘zgartkichlar hosil qilgan chiziqli yoki burchakli siljishlar uncha katta bo‘lmagan 
hollarda ishlatiladi. Lekin ba’zi hollarda o‘zgartgich chiqish o‘qining bir necha 
o‘ramida birlamchi asbob o‘zgartkichi signalini yoki bir necha metrga cho‘zilgan 
siljishlarni masofaga uzatish kerak bo‘ladi. Masalan, sath o‘lchagichlarda 
ko‘rsatishlarni masofaga uzatishda shunday vazifa qo‘yiladi. Bunday masalani 
selsinli uzatish yo‘li bilan hal qilish mumkin. O‘zgaruvchan tokda ishlaydigan 
selsinli masofaga uzatish ham burchakli siljishlarni uzatishga mo‘ljallangan. 

---

103