Qarshi muhandislik iqtisodiyot

19.3-rasm. Ferrodinamik o‘zgartkich sxemasi. 
Ramkacha joylashgan havo oralig‘ida radial magnit oqimi bor. Ramkacha 
neytral holat chizig‘i NN bilan mos kelganda magnit oqimi ramkachani kesib 
o‘tmaydi va undagi EYK nolga teng bo‘ladi. Ramka NN chiziqdan chetga 
chiqqanda undagi EKJ ramkachaning burilish burchagiga proporsional 
induksiyalanadi. 
5 ramkacha birlamchi asbobning sezgir elementi bilan bog‘langan. 
Ramkacha neytral holatdan chetga chiqqanda unda EYKS induksiyalanadi: 
,
2
р






ўр
r
l
B
Е
(19.3) 
bunda ω — tokning burchak chastotasi;
В 
—
magnit induksiyasi: 
l
— ramkachaning magnit 
maydoni kesib o‘tgan o‘tkazgichi uzunligi; 
r
ўp
— 
ramkachaning o‘rtacha radiusi; φ— ramkaning 
burilish burchagi. 
19.4-rasm. Masofaga uzatuvchi 
 ferrodinamik tizimning prinsipial sxemasi. 

---

100 
Ramkacha o‘ramlari soni va magnit induksiyasi o‘zgarmas bo‘lganda 
ferrodinamik o‘zgartkich kattaligi 
Е
p
burilish burchagi φga yoki o‘lchanayotgan 
parametr qiymatiga proporsional, ya’ni 
,
р



К
Е
(19.4) 
bunda
К
— o‘zgartirish koeffitsiyenti. 
Magnit oqimining kattaligi boshmoq 2 va qo‘zg‘aluvchan plunjer 7 orasidagi 
masofaga bog‘liq bo‘lgani sababli ramkacha va siljish chulg‘ami EYKini havo 
oralng‘ini rostlash yo‘li bilan o‘zgartirish mumkin. 
Masofaga uzatish ferrodinamik sistemasining ishlash prinsipi PF 
datchiklarni ishlatishga asoslangan.
Bu usul birlamchi asbob datchigidan olingan EYK ni ikkilamchi asbob 
ferrodinamik o‘zgartkichining EYKi bilan kompensatsiyalashdan iborat. 
Ferrodinamik sistemasi (19.4-racm) o‘lchash asbobining uzatuvchi o‘zgartkichi 
(datchik) 1, aloqa liniyasi 5 va ikkilamchi asbob elementlari bo‘lgan o‘zgartgich 2, 
elektron kuchaytirgich 4 va reversiv elektr dvigatel 3 dan iborat. Ferrodinamik 
o‘zgartgich 1 va 2 larning ramkachalari ketma- ket ulangan, ulardagi EYK lar bir-
biriga qarama-qarshi, shuning uchun elektron kuchaytirgich 4 kirishiga ikkala 
datchik EYK larining farqi 
Е
=
 Е
1
 — Е
2
uzatiladi. 
Agar ∆
Е
= 0 bo‘lsa, sistema muvozanat holatida bo‘ladi Agar o‘zgartkich 1 
ramkachasining holati o‘lchanayotgan parametr ta’sirida α
1
burchakka burilsa, EYK 
ham o‘zgartirib, 
Е
1
ga teng bo‘lib qoladi. Sistemrning muvozanati buziladi, kuchay-
tirgich 4 kirishiga ∆YE EYK uzatiladi, bu kattalik kuchayib, elektr dvigatel 3 ga 
uzatiladi. Elektr dvigatel ikkilamchi asbob ramkachasiniα
1
vaα
2
burchaklar 
tenglashguncha siljitadi (
Е
1
va
Е
2
EYK lar ham tenglashadi). 
Ferrodinamik o‘zgartkichlardagi induksiyalangan EYK ning ramka burilish 
burchagiga bog‘lanishi chiziqli bo‘lgani sababli, ular differensial-transformatorli 
o‘zgartkichlarga nisbatan katta o‘lchash chegaralariga ega. Masofaga uzatiladigan 
ferrodinamik o‘zgartgichlar o‘zlarining ishonchliligi, ishlatilishi sodda va 
qulayligi, universalligi, yuqori metrologik xarakteristikalarga ko‘ra keng tarqalgan. 
Sanoatda quyidagi turdagi o‘zgartkichlar chiqariladi: PF — ferrodinamik 
o‘zgartkichlar; PFF — ferrodinamik funksional o‘zgartkichlar; PFF-K — 
ferrodinamik funksional korreksiyalik o‘zgartkichlar. 
PFF va PFF-K turdagi o‘zgartkichlarda PS, PF, PP va BD turdagi chiqish 
o‘zgartkichlarining borligi o‘lchanayogan kattalikka proporsional bo‘lgan elektr va 
pnevmatik signallarni berishga imkon beradi. 
Torli (simli) chiqish o‘zgartkichi PS chastotali signal olishga imkon beradi. 
Undan integrallovchi qurilmalarda axborotni raqamli avtomatikaning turli 
qurilmalariga, boshqariluvchi va hisoblash mashinalariga kiritish uchun 
foydalaniladi. Ferrodinamik chiqish o‘zgartkichi PF ushbu PFF va PFF-K turdagi 
o‘zgartkichlarni turli hisoblash sistemalarida, teleo‘lchash va boshqarish 
sistemalarida qo‘llashga imkon beradi. Pnevmatik chiqish o‘zgartkichi PP 
o‘zgartkichlar bilan pnevmatik apparatura orasida bog‘lanishni amalga oshirish, 
axborotni pnevmatik raqamli-yechuvchi va boshqarish mashinalariga kiritish, 

---

101 
shuningdek, pnevmatik qurilmalar qo‘llashni talab etadigan alohida sxemalar bilan 
aloqa o‘rnatish imkonini beradi. Chiqish selsini BD ning borligi o‘zgartkichlar 
bilan selsinlar orqali ishlaydigan qurilmali o‘zgartkichlar orasida distansion uzatish 
uchun aloqani amalga oshirishga imkon beradi. 
Magnitomodulyatsion o‘zgartkichlar (magnit kompensatsiyali uzatuvchi 
o‘zgartkichlar) ning ishi magnit oqimlarini kompensatsiyalashga asoslangan. 
Magnitomodulyatsion o‘zgartkichlar birlamchi asbob sezgir elementining chiziqli 
siljishini o‘zgarmas tokning unifikatsiyalangan chiqish signaliga o‘zgartirish uchun 
mo‘ljallangan. Bunday o‘zgartkichlarning ishlash prinsipi quyidagidan iborat: 
maxsus qurilma-indikatorda hosil qilinadigan boshqaruvchi magnit oqimi 
harakatdagi element — o‘zgarmas magnitning (birlamchi o‘zgartkichning sezgir 
elementi bilan siljitiladigan) siljishida shu indikatorda teskari aloqa toki yordamida 
hosil qilinadigan magnit maydoni bilan kompensatsiyalanadi. Bunda chiqish toki 
va qo‘zg‘aluvchan elementning siljishi, va demak, o‘lchanayogan kattalik qiymati 
orasida ma’lum munosabat o‘rnatiladi. 
Ўзгарткичнинг структурали 
схемаси 
19.5- 
расмда 
келтирилган. 
Бирламчи 
ўзгарткичнинг қайишқоқ сезгир 
элементи 1 ўлчанаётган катталик
 
Y
ни ўзгарткич
2
ўзгармас 
магнитннинг чизиқли силжиши 
X
га 
ўзгартиради. 
Магнитнинг 
силжишида бошқарувчи магнит 
оқими 
ўзгаради. 
У 
магнит 
оқимлари 3 нинг индикаторида 
тескари алоқа магнит оқими 
Ф
т.б.
билан тенглашади.