Qarshi muhandislik iqtisodiyot

20.2 – rasm. GFK turidagi gaz
hisoblagich 
М 
1
2
1
20.3 – rasm. Rotatsion 
hisoblagich sxemasi 

---

110 
yo‘qotilishi 35...40 mm suv ust. dan oshmaydi. 
Suyuqlik miqdorini o‘lchaydigan tezlik hisoblagichlari harakatdagi 
oqimning o‘rtacha tezligini o‘lchash prinsipiga asoslangan. 
Suyuqlik miqdori oqim harakati tezligi bilan quyidagi nisbat orqali 
bog‘langan: 
Q=
v
o‘rt
·S (20.2) 
bu yerda, Q — hajmiy sarf m
3
/s; v
o‘pt
 — oqimning o‘rtacha tezligi, m/s; S — oqimning ko‘ndalang kesim 
yuzi, m
2
. 
Oqim yo‘liga o‘rnatilgan parraklarning aylanish soniga qarab asbobdan 
o‘tgan suyuqlik mikdorini aniqlash mumkin. Parraklar ailanishining tezligi oqim 
tezligiga mutanosibdir: 
n=K·
v
o‘rt
(20.3) 
bu yerda, п - parraklarning aylanish soni, 1/s; К — asbobning geometrik hajmiga bog‘liq 
bo‘lgan doymiysi, m
-1
. 
Agar (20.2) tenglamani nazarda tutsak: 
S
Q
K
n


(20.4) 
Parraklarning τvaqt ichidagi aylanishlar soni asbobdan shu vaqt ichida 
o‘tgan modda sarfiga mutanosib: 







Q
S
K
n
N
(20.5) 
20.4 – rasm. Spiralsimon parrakli suyuqlik hisoblagichi. 
Parraklarning shakliga ko‘ra tezlik hisoblagichlari ikki guruhga bo‘linadi: 
spiralsimon va qanotli. 

---

111 
Spiralsimon parraklar o‘lchanayotgan oqimga nisbatan parrallel, qanotli 
parraklar esa oqim o‘qiga perpendikulyar joylashadi. Spiralsimon parrakli tezlik 
hisoblagichlari ko‘p miqdordagi suv sarfini o‘lchashda ishlatiladi. 20.4- rasmda 
spiralsimon (gorizontal) parrakli suv hisoblagich ko‘rsatilgan. Suyuqlik oqimi 
asbobning korpusiga kelib, sharra to‘g‘rilagich 5 orqali ko‘p kirimli vint shaklida 
ishlangan parrak kurakchalari 2 ga yo‘naladi. Parrakning aylanishi chervyakli juft 
6 va uzatish mexanizmi 3 orqali hisoblash mexanizmi 4 ga uzatiladi. 
Bu hisoblagichlar 50...200 mm shartli o‘tishga mo‘ljallanib, sarfini 70...1700 
m
3
/soat va ±2...3% xato bilan o‘lchaydi. Muhitning bosimi 0,98 mPa (10 kgk/sm
2
) 
dan oshmasligi kerak. 
Suyuqlikni parrakka uzatish usuliga ko‘ra qanotli hisoblagichlar bir sharrali 
va ko‘p sharrali bo‘ladi. 
20.5-rasmda bir sharrali (а) va ko‘p 
sharrali 
(б) 
hisoblagichlar 
sxemasi 
ko‘satilgan. Bu hisoblagichlarda suyuqlik 
asbobning 
parraklariga 
tangensial 
ravishda 
yo‘naltiriladi. 
Parrakli 
hisoblagichlar 
agressiv 
bo‘lmagan 
oqimda ishlasa va oqim harorati 30°С 
dan oshmasa, ularning parragi plast-
massadan tayyorlanadi. Oqim harorati 
90°С dan yuqori bo‘lsa, parraklar jezdan 
tayyorlanadi. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1. Hajm hisoblagichlarining ishlash prinsipi. 
2.Ovalsimon shesternyali hisoblagich sxemasi. 
3.Rotatsion hisoblagich sxemasining ishlash prinsipi. 
4.Spiralsimon parrakli suyuqlik hisoblagichi. 
5.Bir sharrali (a) va ko‘p sharrali (b) hisoblagichlar. 
а
б