Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Elektr-kimyoviy 
gaz 
analizatorlarida 
biror 
komponentning 
konsentratsiyasi aniqlanayotgan komponent bilan reaksiyaga kirishgan gaz 
aralashmasining elektr-kimyoviy xossalarining o‘zarishiga qarab aniqlanadi. 
Quyida eng ko‘p tarqalgan asboblar ko‘rib chiqiladi. 
2. Termokimyoviy gaz analizatorlari 
 Bu gaz analizatorlarining ishlashi 
kislorodning boshqa gazlar bilan 
katalizatorlar ishtirokida o‘tadigan reaksiyasining issiqlik samarasini o‘lchashga 
asoslangan. Mazkur asboblarning ikki guruhi keng tarqalgan. 
Asboblarning birinchi guruhida yonish katalitik aktiv bo‘lgan platina tolada 
sodir bo‘ladi, bu tola ayni bir vaqtda sezgir element — o‘lchash ko‘prigining 
yelkasi hisoblanadi. Bu guruhdagi asboblarda tahlil qilish aniqlanadigan 
komponent yonganida haroratning ortishini o‘lchashga asoslangan. 
Ikkinchi guruh asboblarda oksidlanish 
reaksiyasi katalizator qatlamida sodir bo‘ladi, 
reaksiyaning issiqlik samarai esa qarshilik 
termometri 
yoki 
shu 
katalizatorda 
joylashtirilgan 
termobatareya 
bilan 
o‘lchanadi. 
Birinchi guruh termokimyoviy gaz 
analizatorlarining prinsipial sxemasi 41.1-
rasmda keltirilgan. Gaz analizatorining 
o‘lchash 
sxemasi 
o‘zgarmas 
yoki 
o‘zgaruvchan 
tokda 
ishlaydigan 
41.1– rasm. Termokimyoviy gaz 
analizatorining sxemasi 

---

200 
muvozanatlashmagan ko‘prikdan iborat. Ish yacheykasi deb yuritiladigan oqim 
o‘lchash yacheykasi ko‘prikning bitta yelkasi R
1
ni hosil qiladi. Qo‘prikning 
R
2
yelkasini hosil qiladigan taqqoslash yacheykasi o‘z parametrlari va tuzilishi 
jihatidan ish yacheykasiga ekvivalent bo‘lib, havo to‘ldirilgan bo‘ladi. Qo‘prikning 
R
3
, R
4
yelkalari o‘zgarmas qarshiliklar bo‘lib, ular manganindan tayyorlangan. 
Ko‘prikli sxemaning noli reostat R
5
bilan o‘rnatiladi. Tahlil qilinayotgan 
komponentning yonishida haroratning ortishi bilan platina tolasi elektr 
qarshiligining o‘zgarishi o‘lchash ko‘prigi muvozanatining buzilishiga olib keladi. 
Muvozanat buzilgandagi tok kuchi gaz aralashmasidagi komponent miqdoriga 
mutanosib bo‘ladi. O‘lchash asbobi tahlil — nazorat qayta ulagichi yordamida 
sxemaga kiritilgan mahsus o‘zgarmas rezistorga ulanadi asbobning strelkasi 
R
5
peostat strelkasi bilan talab etilgan reper (tayanch) nuqtaga qo‘yiladi. 
Millivoltmetrning shkalasida platina tolasini qizdiradigan, turli komponentlarni 
tahlil qilish uchun zarur bo‘lgan tok kuchini qo‘yadigan uchta tayanch nuqta bor. 
Bu turdagi asboblar asosan havodagi yonuvchi (metan, benzin bug‘lari va h.) 
gazlarning portlash xavfini yuzaga keltiradigan konsentratsiyasining indikatorlari 
va analizatorlari sifatida ishlatiladi. Ular ko‘pincha ko‘chma (ko‘tarib yuradigan) 
turda chiqariladi. O‘lchash xatoligi taxminan ±10%. 
Sanoat binolari xonalari havosining yonuvchi gazlar bilan ifloslanishini 
avtomatik nazorat qilish uchun yonuvchi gazlarga mo‘ljallangan SGS turidagi, 
metanga mo‘ljallangan CMC turidagi, benzinga mo‘ljallangan GPB turidagi va 
boshqa signalizatorlar chiqariladi.