Qarshi muhandislik iqtisodiyot

 
 
16.1-rasm. Manganinli
manometr sxemasi. 

---

85 
O‘zgartgichdagi manganinli g‘altak qarshiligini o‘lchash uchun, odatda 
ko‘priklar, aniq o‘lchovlar uchun esa potensiometrlar qo‘llaniladi. Manganin 
qarshilikli manometrlarning yo‘l qo‘yadigan asosiy xatosi ±1% dan oshmaydi. 
Mamlakatimizda chiqarilayotgan MM-2500 manganinli manometrlar 2500 
MPa gacha bosimni o‘lchash imkoniga ega. 
Yarimo‘tkazgichli datchiklarning pyezokoeffitsiyenti manganinnikidan ming 
marta ortiq, lekin datchiklar karshiligining bosimga bo‘lgan bog‘lanishi 
nochiziqlidir. Bundan tashqari, katta miqdordagi gisterezis mavjud bo‘lib, 
temperatura ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Yarimo‘tkazgichli qarshilik datchiklari 
mexanik jihatdan pishiq emas, ular 10 mPa dan ortiq bosimlarni o‘lchashga 
yaroqsiz. 
Elektr qarshilik usuli bo‘yicha bosimni o‘lchashda sezgir element sifatida 
tenzodatchiklar qo‘llaniladi. Tenzometrning ishlash prinsipi kuch yoki unga 
proporsional bo‘lgan deformatsiyani deformatsiyalangan jismga yopishtirilgan sim 
qarshiligining o‘zgarishiga aylantirishdan iborat. 
15.2-rasmda tenzometrik o‘zgartgich sxemasi ko‘rsatilgan. Tenzodatchikning 
sezgir elementi diametri 0,02 . .. 0,05 mm bo‘lgan manganin sim 1 dan iborat. Bu 
sim bir-biriga yopishgan yupqa qog‘oz 2 orasiga sirtmoq shaklida joylashgan. 
Simning uchlariga chiqish klemmalari ulangan. Tenzometrning sezgir elementi 
elastik element yuzasiga yopishtirilgan. Elastik element bosim ta’sirida 
deformatsiyalanganda, tenzodatchik simi cho‘zilib, uning kesimi kamayadi va 
qarshiligi o‘zgaradi. 
Sezgir element detaliga yopishtirilgan tenzodatchiklar o‘lchanayotgan bosim 
R ni elektr qarshilikning o‘zgarishi bilan sezadi. Bu tenzosezgirlik koeffitsiyenti K 
bilan baholanadi: 
.
/
/
l
l
R
R
К



(16.2) 
bunda
∆R/R
— tenzometr qarshiligining nisbiy o‘zgarishi;
∆l/l
— simning 
nisbiy deformatsiyasi; 
К
koeffitsiyent qiymati metallar uchun 0,5—4,0 
chegaralarida yotadi.