Qarshi muhandislik iqtisodiyot

Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati 
1.
Yusupbekov N.R. va boshqalar. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va 
avtomatlashtirish. –Toshkent: O‘qituvchi. 2011. 
2.
Farzane N.G. i dr. Texnologicheskiye izmereniya i pribori. –M.: Visshaya 
shkola. 1989. 
3.
Yusupbekov N.R. va boshqalar. Texnologik jarayonlarni boshqarish 
sistemalari. –Toshkent: O‘qituvchi. 1997. 
4.
Yusupbekov N.R., Muxitdinov D.P., Avazov Y.SH. Avtomatika va nazorat 
o‘lchov asboblarining tuzilishi va vazifasi. Kasb-hunar kollejlari uchun 
darslik. –T.: Iqtisod-moliya, 2010. 

---

84 
16-17-ma’ruza: 
BOSIM 
O‘LCHASHDA 
QO‘LLANILADIGAN 
ELEKTR 
ASBOBLAR. 
TENZOREZITRLI 
BOSIM 
O‘LCHASH 
O‘ZGARTKICHLARI 
 
Reja: 
1.Qarshilik manometrlari. 
2.Sig‘imli manometrlar. 
3.Pyezoelektrik manometrlar. 
4. Induktiv manometrlar. 
5.Ionizatsion manometrlar. 
6. Bosim o‘lchashda ishlatiladigan issiqlik o‘tkazuvchi asboblar. 
 
Bu guruhdagi asboblarning ishlash prinsipi bosimni u bilan funksional bog‘liq 
bo‘lgan biror elektr kattalikka bevosita yoki bilvosita o‘zgartirishga asoslangan. Bu 
asboblar, asosan, o‘lchash qiyin bo‘lgan joylarda yoki laboratoriyalarda tadqiqot 
maqsadlarida qo‘llaniladi. Ushbu asboblar guruhiga qarshilik, sig‘imli, 
pyezoelektrik, induktiv va boshqa manometrlar kiradi. 
Karshilik manometrlarining 
ishlash prinsipi sezgir element qarshiligining 
tashqi bosim ta’sirida o‘zgarishiga asoslangan. Sezgir elementlar qatoriga 
manganin, platina, konstantan, volfram, yarimo‘tkazgich va hokazolar kiradi. Kar-
shilik manometrlarida ko‘llash uchun eng kulayi manganindir. Manganin ∆R elektr 
karshilik orttirmasining R bosimga nisbatan chiziqli bog‘lanishiga ega: 
,
р
Р
R
К
R




(16.1) 
bu yerda 
К
р
— manganin qarshiligining o‘zgarish koeffitsiyenti 1/Pa. R— 
qarshilik, Om. 
Manganin qarshiligining chizikli bog‘lanishi tajriba ma’lumotlaridan 3000 
mPa bosimgacha tasdiqlanadi. Bundak tashqari, manganin elektr qarshiligining 
temperatura koeffitsiyenti juda kichik. O‘zgartgich sezgirligining kichikligi bu 
manometrlarni juda yuqori (100 mPa dan ortiq) bosimlarni o‘lchash uchun 
ko‘llashga yo‘l qo‘ymaydi. Manganin uchun Kr = 22,95 • 10-2 dan Kr = 24,61 • 
10-2 1/Pa gacha. 
16.1-rasmda manganin simli o‘zgartgichga ega 
bo‘lgan 
manometrning 
sxemasi 
keltirilgan. 
Manometrning korpusi 3 da ikkita germetik metall 
sterjenlar 4 da manganin qarshilik 2 o‘rnatilgan. Shtutser 
1 o‘zgartgichni obyektga ulash uchun xizmat qiladi. 
Sterjenlarning ustki qismidagi qisqichlar 5 yordamida 
o‘zgartgich o‘lchash asbobiga ulanadi.