Qarshi muhandislik iqtisodiyot

nol (kompensatsion) 
usullar keng tarqalgan. 
Bevosita baholash 
usuli o‘lchanayotgan kattalik miqdorini bevosita o‘lchash 
asbobining xisoblash qurilmasi bo‘yicha bevosita topish imkonini beradi. Masalan, 
bosimni prujinali manometr bilan, massani siferblatli tarozida, tok kuchini 
ampermetr bilan o‘lchash va Bu usulda o‘lchash anikligi uncha katta bo‘lmasa 
ham, o‘lchash jarayonining tezligi uni amalda ko‘llanishda tengi yo‘k usulga 
aylantiradi. 
Differensial (ayirmali) 
usul o‘lchanayotgan va ma’lum kattaliklarning 
ayirmasini o‘lchashni xarakterlaydi. Masalan, gaz aralashmasi tarkibini havoning 
issiq o‘tkazuvchanligiga taqqoslash yo‘li bilan issik o‘tkazuvchanlik bo‘yicha 
o‘lchash. 
G‘oyatda aniq o‘lchashlarda 
o‘lchov bilan taqqoslash 
usuli qo‘llaniladi. 
Bunda o‘lchanayotgan kattalik o‘lchov yordamida topilgan kattaliklar bilan 
taqqoslanadi. Masalan, o‘zgarmas tokning kuchlanishini elektr yurituvchi kuchi 
normal element EYK iga teng bo‘lgan takkoslash kompensatorida o‘lchash yoki 
massani pishangli tarozilarda muvozanatlashtiruvchi toshlar bilan o‘lchash. Bu 
usul ta’sir etuvchi kattaliklarning o‘lchash natijasida ta’sirini kamaytirishga imkon 
beradi, chunki ular o‘lchanayotgan kattaliklarni o‘zgartirish zanjirida ham, o‘lchov 
natijasida topilgan kattaliklar zanjirida ham o‘lchashga doyr signallarni ko‘pmi 
yoki ozmi tekis buzadi. 
Nol (kompensatsion) usul 
o‘lchanayotgan kattalikni qiymati ma’lum bulgan 
kattalik bilan taqqoslashdan iborat, ammo ular orasidagi ayirma ma’lum kattalikni 
o‘zgartirish usuli bilan nolga keltiriladi. Potensiometrlar, muvozanatlashtirilgan 
ko‘priklar va boshqalar nol usulga asoslangan asboblarga mnsol bo‘la oladi. Nol 
usul o‘lchashning yuqori aniqligini ta’minlaydi. 
Foydalaniladigan adabiyotlar ro‘yxati 
1.
Yusupbekov N.R. va boshqalar. Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va 
avtomatlashtirish. –Toshkent: O‘qituvchi. 2011. 
2.
Farzane N.G. i dr. Texnologicheskiye izmereniya i pribori. –M.: Visshaya 
shkola. 1989. 
3.
Yusupbekov N.R. va boshqalar. Texnologik jarayonlarni boshqarish 
sistemalari. –Toshkent: O‘qituvchi. 1997. 

---

15