Qarshi muhandislik iqtisodiyot

sxemasi. 

---

154 
elektrodlardan iborat рН- metrning elektr zanjiri ketma-ket ulangan elementlar 
qatoridan tashkil topgan bo‘lib, ularning potensiali o‘lchash asbobi qayd etadigan 
yig‘indi EYK ni beradi: 
E
Σ
=E
1
+E
2
+E
3
+E
x
, (31.3) 
bu yerda Е
1
— kumush xlorid qoplangan kontaktli elektrod bilan xlorid kislota orasidagi 
potensialning keskin o‘zgarishi; Е
2
— xlorid kislota eritmasi bilan shisha elektrod zoldirsi ichki yuzasi 
o‘rtasidagi potensialning o‘zgarishi; Е
3
—simob bilan kalomel o‘rtasidagi yordamchi elektroddagi 
potensialning o‘zgarishi; Е
х
— shisha elektrod zoldirsi tashqi sirti bilan tekshirilayotgan eritma 
o‘rtasidagi potensialning o‘zgarishi. 
Е
1
, Е
2
va Е
3
kattaliklar nazorat qilinayotgan eritmaning tarkibiga bog‘liq 
bo‘lmaydi va faqat haroratga qarab o‘zgaradi. Shisha elektrod zoldirsining tashqi 
yuzasida .hosil bo‘ladigan elektr yurituvchi kuch Е
х
эritmaning рН miqdori va 
temperatirasi bilan aniqlanadi hamda (31.3) tenglama bilan hisoblanishi mumkin. 
Binobarin, рН-metr elektr zanjirining yig‘indi EYK ma’lum harorat uchun 
tekshirilayotgan eritmadagi vodorod ionlari aktivligining funksiyasidan iboratdir. 
Bu EYK ni o‘lchab tekshirilayotgan eritma uchun рН kattalikni topish mumkin. 
Nazorat qilinayotgan eritmaning harorati 
o‘zgarganida 
shisha 
elektrodning 
elektrod 
potensiali o‘zgaradi. Buning natijasida eritmaning 
turli haroratlaridagi aynan bir xil kattalikdagi рН 
larga elektrod tizimining turli qiymatlari mos 
keladi. 
31.2-rasmda elektrod tizimi EYK ning 
nazorat 
qilinayotgan 
eritmaning 
turli 
haroratlaridagi рН lariga bog‘liqlik xarakteri 
ko‘rsatilgan. Eritmaning harorati ortishi bilan 
tizim tavsifining tikligi oshadi. Izopotensial nuqta 
deb ataladigan A nuqtada to‘g‘ri chiziqlar 
kesishadi va demak, elektrod tizimining EYK 
eritmaning haroratiga bog‘liq bo‘lmaydi. Bu 
nuktada eritma haroratining shisha elektrod ichki 
va 
tashqi 
potensiallariga 
ta’siri 
o‘zaro 
kompensatsiyalangan. Izopotensial nuqtaning Е
и
va рН
п
bilan belgilangan 
koordinatalari elektrod tizimining eng muhim tavsiflari hisoblanadi, ularga рН- 
metrning harorat kompensatsiyasi sxemasini hisoblashda amal qilinadi. 
SanoaтрН- metrlarida o‘lchash elektrodi va yordamchi elektrod bitta 
korpusda joylashtiriladi va sig‘imlarda o‘rnatiladigan, botirib qo‘yiladigan 
datchiklar tarzida yoki quvurlarda o‘rnatiladigan, oqar suvda turadigan datchik 
tarzida tayyorlanadi. рН zanjirning EYKini o‘lchashda odatda kirish qarshiligi 
katta bo‘lgan avtomatik potensiometrlardan foydalaniladi, ularning shkalasi рН 
31.2 – rasm
.