Qarshi muhandislik iqtisodiyot

siljishining sxemasi
 ρ
 

---

129 
2. Buyekli sath o‘lchash vositalari. 
Qalqovichli sath o‘lchagichlarda doimiy va davriy cho‘kadigan (buykali) 
qalqovichlar ishlatiladi.
Doimiy cho‘kadigan qalqovichni sath o‘lchagichlarda qalqovichni yuqoriga 
ko‘taradigan muvozanatlovchi kuch qalqovich og‘irligiga teng va o‘zgarmas 
bo‘ladi; 
F=G=Const (25.5) 
Bu yerda,n foydalanib, qalqovichning suyuqlikka botgan qismining 
balandligini topish mumkin 
Const
g
S
G
x





(25.6) 
Bu holda kuchlar muvozanatini 
ta’minlaydigan qalqovich suyuqlik 
sathiga muvofiq siljiydi. 25.2- rasmda 
shu prinsipga asosan ishlaydigan 
doimiy cho‘kadigan qalqovichli sath 
o‘lchagichning 
oddiy 
sxemasi 
ko‘rsatilgan. Sanoatda qo‘llaniladigan 
ko‘pchilik sath o‘lchagichlar shu 
sxema asosida ishlaydi. Qalqovich 1 
roliklar 2 yordamida muvozanatlovchi 
yuk 3 bilan elastik tros (po‘lat sim) 
orqali 
bog‘langan. 
Yuk 
bilan 
biriktirilgan strelka shkala 4 ga 
muvofiq suyuqlik sathni ko‘rsatib 
turadi. 
Qalqovichli sath o‘lchagichlar uchun, 25.2. rasmda trosning taranglik kuchi 
va roliklardagi ishqalanishni hisobga olgan xolda, «qalqovich-tortuvchi 
(protivoves)» tizimning muvozanat holati quyidagi tenglama bilan yoziladi: 
G
Г
=G
П
–Sh
1

c
g, (25.7) 
 
bu yerda, G
Г
, G
П
- qalqovich og‘irliigiga qarshi og‘irlik kuchi (protivoves) va og‘irlik kuchi; S – 
qalqovich yuzasi; h
1
 – qalqovich chukkan balandligi; 

c
 – suyuqlik zichligi
. 
Suyuqliknig sathining oshishi qalqovichning chuqurligini o‘zgartiradi va va 
unga qo‘shimcha itaruvchi kuch ta’sir etadi. Yuqorida yozilganlarning natijasida 
tenglik buziladi va - qalqovich og‘irliigiga qarshi yuk pastga tushaveradi, toki 
osilga qalqovich h
1
balandlikga teglashguncha. 
 4 
1,2 
1
 
1,0 
0,8 
0,6 
0,4 
0,2 
 3 
2
 
2
 
25.2 – rasm.Qalqovichli suyuqlik sathini