Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti texnologiya fakulteti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
25-rasm. Kichik un xrushagi. 
Un yorma va kepakda juda yaxshi rivojlanadi. Bu qo‘ngiz don, suxari, non, 
quritilgan sabzavot va mevalarga kuchli ziyon etkazadi. 
Kichik un xrushagi uzunchoq shaklga ega bo‘lib rangi to‘q kulrang qo‘ngir 
tusli ko‘krak qismi to‘rtburchak shaklga ega tanasining uzunligi 3-5mm, eni 1,2-
1,3m bo‘ladi. Tez ko‘payish xususiyatiga ega. Urgochisi o‘rtacha 450 tagacha 
tuxum qo‘yadi. Tuxumdan chiqqan lichinkalar dastlab oq, so‘ngra rivojlanib 1 dan 
6-7mm gacha kattalashadi va rangi sarg‘ish tusga kiradi. Lichinkalari don 
uyumining yuqorigi qismida gumbakka aylanadi. Qulay sharoitda qisqa muddat 
ichida (27-35 kun) o‘zining butun rivojlanish bosqichini bosib o‘tadi va bir yilda 
bir necha marotaba avlod berishi mumkin. Qo‘ng‘izlar va lichinkalar ko‘p 
miqdorda ozuqa iste’mol etadi. Donda asosan uning murtagi bilan oziqlanadi. 
Katta un xo‘ragi. 
Bu hashorot don zaxirasida uchraydigan qo‘nqizlarning eng kattasi 
hisoblanadi. Tuzilishi jihatidan kichik un xuragiga o‘xshab ketadi, lekin tanasining 
uzunligi 13-16 mmgacha boradi. Rangi qoramtir yoki qora tusda. Yaxshi ucha 
oladi, ayniqsa kechqurun. 
Tanasi yirik bo‘lsada unchalik xavfli emas. Bir yilda bir marotaba avlod 
beradi. Isitilmaydigan inshootlarda lichinka bosqichida qishlaydi. Bahorda may-
iyun oylarida qo‘ng‘izlari chiqadi 
Urg‘ochisi qisqa vaqt ichida 280-580 tagacha tuxum qo‘yadi va undan tez 
orada ko‘proq oyoqlari yaxshi rivojlangan oq tusli lichinkalari chiqadi. Lichinkalik 
davri uzoq davom (yilning asosiy qismi) etadi va bu davrda 2mmdan 25-30 
mmgacha kattalashadi. Rangi ham mos holda avval yorqin sariq, so‘ngra to‘q sariq 
tusga o‘tadi. 
Lichinkalari o‘zining rivojlanishi davrida 15 martagacha po‘st tashlaydi va 
unni ifloslantirib yuboradi.
Donxo‘rlar. 
Donga katta zarar etkazuvchi oila vakillaridan no‘xat donxo‘ri, chechevichka 
donxo‘r, fasol donxo‘ri eng ko‘p tarqalgan. Qo‘ngg‘izlari va lichinkalari dondan 
tashqari o‘simlikni o‘sib turgan vaqtida ham kuchli ziyon yetkazadi. Donxo‘rlar 

---

~ 62 ~ 
asosan dukkakli donlarga zarar yetkazadi va bu donlar ekishga ham iste’molga ham 
yaroqsiz bo‘lib qoladi. 
Kapalaklar. 
Hozirgi kungacha don va don mahsulotlariga zarar yetkazuvchi kapalaklarning 
80 mingdan ortiq turi aniqlangan. Kapalaklar ham qo‘ng‘izlar singari 4 ta 
rivojlanish bosqichini bosib o‘tadi tuxum, lichinka, gumbak, etuk hashorot. 
Kapalaklar quyidagi belgilari bilan qo‘ng‘izlardan farq qiladi: Og‘iz apparati 
so‘ruvchi tipda shuning uchun ular donni emaydi, shuningdek un va boshqa 
mahsulotlarni ham; qurtlar deb ataluvchi lichinkalarida uch juft ko‘krak oyoqdan 
tashqari, 2-4 juft qorin oyoqlari ham mavjud bo‘ladi. G‘umbakni yopiq tipda. 
Asosiy zararni ularning lichinkalari keltirib chiqaradi. Don zahirasi zarakunanda 
kapalaklarining tunlam, parvona va kuya kabi oilalari mavjud. Quyida ularning eng 
ko‘p tarqalgan turlaribilan tanishib chiqamiz.