Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

Deflegmatsiya bilan haydash.
Suyuqlik aralashmasining ajratish 
darajasini oshirish uchun distillyatning tarkibi deflegmatsiya yordamida 
boyitiladi (2-rasm). Haydash kubidan chiqayotgan bug‘lar deflegmatorga o‘tadi, 
u yerda bug‘lar qisman kondensatsiyalanadi. Deflegmatorda asosan bug‘ning 
tarkibidagi qiyin uchuvchan komponent kondensatsiyalanadi va hosil bo‘lgan 
suyuqlik (flegma) haydash kubiga qaytib tushadi. Yengil uchuvchan komponent 
bilan to‘yingan bug‘lar kondensator – sovitkichga o‘tadi va u yerda to‘la 
kondensatsiya-lanadi. Haydash jarayonining tugashi kubda qolgan suyuqlikning 
qaynash harorati bo‘yicha tekshiriladi. Odatda qoldiq suyuqlik ma’lum tarkibga 
ega bo‘lishi kerak. Tarkibida asosan qiyin
uchuvchan komponentni ushlagan 
qoldiq suyuqlik haydash kubining pastki qismida joylashgan shtuser orqali 
tegishli idishga tushiriladi. 

---

34 
2-rasm.
Deflegmatsiyali oddiy haydash qurilmasining sxemasi: 
1–haydash kubi; 2–deflegmator; 3–kondensator-sovitgich; 4–yig‘gich. 
Suv bug‘i bilan haydash.
Aralashmaning qaynash haroratini 
pasaytirishga vakuum ishlatishdan tashqari uning tarkibiga qo‘shimcha 
komponentlar (suv bug‘i yoki inert gaz) kiritish yo‘li bilan ham erishish 
mumkin. Agar aralashmaning komponentlari suvda erimasa, u holda haydash 
kubiga qo‘shimcha komponent sifatida suv bug‘i kiritiladi. Bu usuldan 100
0
C 
dan yuqori haroratlarda qaynaydigan moddalarning aralashmalarini ajratish yoki 
ularni tozalash uchun foydalanish mumkin. 
Suv bug‘i bilan ishlaydigan haydash qurilmasi 3-rasmda ko‘rsatilgan. Bu 
qurilmaning haydash kubi qobig‘iga susaytirilgan bug‘ beriladi. Dastlabki 
aralashma haydash kubiga quyiladi, so‘ngra barbotyor orqali suv bug‘i 
yuboriladi. Aralashmaning bug‘lanishidan hosil bo‘lgan bug‘lar kondensator-
sovitkichga beriladi. Hosil bo‘lgan kondensat ko‘rsatkich fonar orqali 
separatorga tushadi. Separatorning pastki qismidan gidravlik zatvor orqali suv 
chiqarib yuboriladi, yuqorigi qismidan esa suvda erimaydigan yengil komponent 
chiqariladi va maxsus idishga tushadi. Suv bug‘i bilan haydash nomuvozanat 
holatda olib boriladi. Bu jarayonda kuchli suv bug‘i ikki xil (issiqlik tashuvchi 
va qaynash haroratini pasaytiruvchi agent) vazifani bajaradi. Jarayonni davriy 
yoki uzlyuksiz usul bilan olib borish mumkin. Ayrim sharoitlarda suv bug‘i 
o‘rniga inert gazlar (masalan, azot, uglerod ikki oksidi va boshqalar) dan 
foydalaniladi. Inert gazlar qo‘llanilganda aralashmaning qaynash haroratini 
ancha pasaytirish mumkin. Biroq haydash kubidan uchib chiqayotgan bug‘ 
tarkibida inert gazlarning bo‘lishi kondensator-sovitkichda issiqlik berish 
koeffitsiyentining keskin pasayib ketishiga olib keladi. Natijada issiqlik 
almashinish yuzasi kattalashib ketadi. Bundan tashqari, bug‘-gaz 
aralashmasining kondensatsiyalanishi tuman hosil bo‘lishiga olib keladi. Bunday 
holda esa aralashmaning ajratilishi qiyinlashadi va tayyor mahsulotning bir 
qismi inert gaz bilan uchib ketadi. 
Dastlabki 
aralashma 
Distzilyat 
Suv 
Suv 
2 
1 
4 
4 
4 
3 
Bug‘ 

---

35 
3-rasm.
Suv bug‘i bilan haydash qurilmasining sxemasi: 
1–bug‘ g‘ilofli haydash kubi; 2–kondensator-sovitgich; 3–separator. 
BINAR ARALASHMALARNI REКTIFIКATSIYA QILISH