Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

Neftgaz separatorlarining turlari va qо‘llanilishi 
 
Hozirgi paytda jahon neftgaz sanoati amaliyotida quyidagi turdagi gaz 
separatorlari qо‘llaniladi: 
-yо‘ldosh gazlarni suyuqlik tomchilari va mexanikzarrachalardan tozalash 
uchun yuqori samaradorlikga ega bо‘lgan separatorlar; 
- tabiiy gazning tarkibidagi kondensat, gidratlar hosil bо‘lishiga qarshi 
qо‘llanilgan ingibitorlar va qatlam suvi kabilarning tomchilarin ajratib olish uchun 
tо‘rli gaz separatorlari; 
- mash’ala gazlarini suyuqlik tomchilaridan tozalash uchun separatorlar.
Qabul qilingan standartlarga asosan 2 turdagi gaz separatorlar ishlab 
chiqarilishi yо‘lgan qо‘yilgan: 
1 tur - vertikal silindrik, diametrlari 600, 800 mm, shartli bosim qiymati - 1,6 
MPA dan 6,4 MPa gacha (16 dan 64 kgs/sm
2
gacha).
Bu turdagi bajariladagan separatorlar materiali 09G2S-6
markali legirlangan 
pо‘latdan bо‘lib, minus 40°S dan plyus 100°S gacha oraliqlarda ishlaydi va plyus 
200°S gacha isitishlarga mо‘ljallangan (2.2-Rasm). 
2 tur – vertikal silindrik, diametrlari 1200, 1600, 2000 mm va shartli bosim 
qiymati - 0,6 MPA dan 4,0 MPa gacha (6 dan 40 kgs/sm
2
gacha).
2 turdagi bajarildagan separatorlar materiali 09G2S-8
markali legirlangan 
pо‘latdan bо‘lib, minus 60°C dan plyus 100°C gacha oraliqlarda ishlaydi va plyus 
200°C gacha isitishlarga mо‘ljallangan. 
Separatorlarni ishlatish bosim ostidagi idishlarni ishlatishga qо‘yilgan 
talablarga muvofiq ravishda olib boriladi.
Separatornin shartli belgilanish quyidagicha: 
NGS X-X,X-XXX-X:
buerda: NGS – neftgaz separatori;
X- - separator turi (I, II); 
X,X - shartli bosim qiymati, MPa; 
XXX – ichki diametr, mm

---

189 
X – materilining bajarilishi, 1- minus 40
o
C gacha, 2- minus 40
o
C dan 
minus 60
o
C gacha; 
Gaz separatorlari konstruksiyalariga kо‘ra quydagi tiplarga bо‘linadi: 
-
tip 1 – tо‘rli ; 
-
tip 2 – nasadkali markazdan qochma elementli;; 
-
tip 3 – oxirgi о‘rnatishli markazdan qochma elementli; 
-
tip 4 – tо‘rli nasadkali gorizontal; 
-
tip 5 – markazdan qochma va massa almashinuvchi elementli yuvuvchi 
nasadkali; 
-
tip 6 – nasadkali о‘lchash qurilmali, suyuqlikni yengil va og‘ir fazalarga 
ajratish uchun tо‘siqli;
-
tip 7 – vertikal nasadkali о‘lchash qurilmali, suyuqlikni yengil va og‘ir 
fazalarga ajratish uchun tо‘siqli;
 
Hozirgi paytda gaz tarkibidan turli xildagi komponentlarni alohida suyultirib 
ajratib olish uchun har xil konstruksiyadagi gaz separatorli qо‘llaniladi. 
Qо‘llanilayotgan separatorlar mahsulot tarkibidagi gaz holatidagi erigan gazlarni 
va suyuq fraksiyalarni ajratib olshda yaxshi samara berib kelmoqda. Separtaorlarda 
tabiiy gaz tarikbidan suyuq tarkibini ajratib olish bilan bir qatorda ularda amalga 
oshiriladigan operatsiyalar soddaligi va texnologik jihatdan soddaligi kabilar bilan 
ajralib turadi. 
Gaz 
separatorlari 
bajarilishi 
konstruksiyalari 
va 
qо‘llanilishi 
komponovkalarigi bag‘liq ravishda: vertikal, gorizontal va sferik komponovkalarda 
bо‘ladi. 
Vertikal komponovkali separatorlar asosan tabiiy gaz tarikbida kо‘p 
hajmdagi suyuqliklar yoki tozalanayotgan gaz tarikbida mexanik zarrachalar 
bо‘lgan xollarda qо‘llanilib ularni joylashtirishda unchalik katta maydonni 
egallamaydi va uning ichki qismidan tomchi ushlagich konstruksiyalardan 
joylashtirib foydalanish imkoniyatlari mavjud. Eng asosiysi bu turdagi separatorlar 
yuqori samaradorlikga ega. 
Gorizontal separatorlar katta gaz oqimi davomidi ularning tarkibidagi suyuq 
tarkiblarni uzluksiz tashkil etilgan jarayonlar yordamida ajratib olish uchun juda 
yaxshi samara beradi. Ayniqsa bu turdagi separatorlar suyuqlik tarkibidagi erigan 
gazlarni ajratib olishda yaxshi samara beradi. Gorizontal separtorlarning asosiy 
afzalliklari ularni tayyorlashda tannarxining arzonligi, separatorni tashish qulayligi 
va gaz quvurlariga ulashning osnligi kabilardir. 
Agar gaz tarkibida suyuq fazalar miqdori juda kam bо‘lsa u hollarda gaz 
tarkibidan uni ajratib olish uchun sqerik komponovkali separatorlar yaxshi samara 
beradi. 
Tabiiy gazni past haroratlarda kondensatsiyalash usulida boshqa turdagi 
separatorlarga nisbatan vertikal separatorlar kо‘pgina afzalliklarga ega va ularning 
ish samaradorligi boshqa turdagi separatorlarga nisbatan yuqoridir. 
Yuqorida keltirilgan tabiiy gazni past haroratli ajratib olish qurilmalarida 
ketma ket joylashgan gorizontal va absorbsiya usulida manfiy haroratlarda gaz 
tarkibidagi namliklarni ajratib olish uchun vertikal joylashgan separatorlar, gaz 

---

190 
tarkibidan propan-butan fraksiyalarini ajratib olishda esa gazni past haroratlarda 
suyultirish jarayonini tashkil etish uchun faqat vertikal separatorlar qо‘llanilgan. 
Vertikal 
separtorlar 
tabiiy 
gaz 
tarkibdagi 
manfiy 
haroratlarda 
suyultiriladigan fraksiyalarni ayniqsa gaz oqimi tarkibida mexanik qо‘shimchalar 
bо‘lgan hollarda yaxshi samara beradi. Shuningdek bu turdagi searatorlarda 
suyultirilgan gaz fazasining dish tubida tо‘planishi va uni olib chiqish qо‘layligi 
kabilar bilan ajralib turadi, hamda propan-butan ajratib olish qurilmasida unchalik 
katta bо‘lmagan joyni egallaydi. 
Zamonaviy vertikal separatorlar 400- 1650 mm diametrda va maksimal 
bosim 16 MPa gacha mо‘ljallangan hollarda ishlab chiqarilmoqda. Bu turdagi 
separatorlarning eng afzalliklaridan biri shundaki, ulardan foydalanish davomida, 
ularning ichki qismida tо‘plangan suyulik satxining gaz oqimi ta’siridagi 
tebranishlarni unchalik sezdirmaydi va bu holat suyuqlik satxini rostlash uchun 
murakkab bо‘lmagan satx о‘lchagichlardan foydalanish imkonini beradi. Bunday 
separatorlar turlariga masalan modernizatsiyalashgan GSM-1,6-2000-2-T-I markali 
separatorlarni keltirish mumkin (5- rasm).
5- Rasm. Vertikal NGS-M turidagi separator sxemasi. 
Vertikal separatorlarni qо‘llashning yana bir xususiyati shundaki muxitda 
kо‘piklar hosil bо‘lishi jarayonida ham ularning ishlash samaradorligi unchalik 
kamayib ketmaydi. Albatta vertikal separatorlarda katta gaz oqimida gorizontal 
separatorlarga kо‘ra ish unumdorligi kam. Lekin idish kо‘ndalang kesimi bо‘yicha 
va aniq uzunliklarida manfiy haroratlar hosil qilish nuqtai nazaridan konstruktiv 
jihatdan afzalliklarga ega. 
Vertikal searatorlar uch fazali muxitlarda ham yaxshi samara beradi. Bu 
holatni tabiiy gazni quritish jarayonida deetilenglikolning qо‘llanilishi va uni 
tо‘yingan namliklar bilan ajratib olish texnologiyasida ham kuzatish mumkin. 
Bunday separatorlarda suyuqlik satxini rostlashning oddiyligi, ichki qismda 
hosil bо‘ladigan turli xilgai iflosliklardan tozalash jarayoni qо‘layligi, turli xil 
sharoitlarda foydalanish imkoniyatlari va shu kabilar ularning tabiiy gazni past 

---

191 
haroratlarda kondensatsiyalash jarayonida qо‘llanilishi orqali ajralib chiqayotgan 
suyuqlik miqdorini oshirishga hamda uning tarkibida yengil erigan gazlarning kam 
miqdorda bо‘lishini yuqori darajada ta’minlab beradi. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1.
Separatorlarning asosiy turlari? 
2.
Separatorlar ichki tuzilishini tushuntirib bering? 
3.
Gaz separatorlari konstruksiyalariga kо‘ra qanday turlarga bo’linadi?