Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

Qobiq-trubali issiqlik almashinish qurilmalari.
Bu qurilmalar qilindrik
qobiqdan va unda zich joylashtirilgan trubalar о‘ramidan iborat. Shuning 
uchun, konstruksiyalari har xil bо‘lishiga qaramasdan, bunday issiqlik 
almashinish qurilmalarini montaj qilish, ularning og‘irligi, о‘lchami va fazoda 
joylashishiga bog‘liqdir.
Hozirda ishlab chiqarilayotgan qobiq-trubali issiqlik almashinish 
qurilmalarining og‘irligi va о‘lchamlari, ularni montaj maydonchasiga 
tayyorlovchi – zavod tomonidan yig‘ilgan kо‘rinishda transportirovka qilish 
imkonini beradi. 
Transportirovka qilish uchun temir yо‘l platformalari, treylerlar, 
avtomashinalar va boshqalardan foydalaniladi. 
Issiqlik almashinish qurilmalari loyihaga turli belgilarda gorizontal yoki 
vertikal holatda о‘rnatiladi. Ular uchun tayanch konstruksiyalari bо‘lib: beton 
yoki temir-beton anker boltli ustunlar (past gorizontal holatda) va baland metall 

---

94 
konstruksiyalar tо‘sinlari (vertikal joylashganda va yuqori balandliklarda 
gorizontal joylashganda) xizmat qiladi. 
Qurilma qobig‘iga oraliq masofalari normalga tо‘g‘ri keladigan ikkita 
tayanchlar payvand qilinadi (1
a
-rasm). Issiqlik almashinish qurilmasini mavjud 
bо‘lgan poydevorga о‘rnatish uchun tayanchlar orasidagi masofani kichik 
chegaralarda о‘zgartirish mumkin. Qurilmaning qobig‘i va tayanchlari orasida 
pо‘lat listlardan yasalgan qistirmalar joylashtirilishi kerak. Ular qobiqdagi 
shikastlanishni oldini oladi. Vertikal joylashgan issiqlik almashinish qurilmalari 
qobig‘iga tayanchlar о‘rniga mustahkamlik qovurg‘alariga ega bо‘lgan panjalar 
payvandlanadi (1
b
-rasm).
 
1- rasm. Issiqlik almashinish qurilmalarini montaj qilish usullari. 
a- 2 ta kran yordamida; b – quvur о‘tkazgich yordamida; v – isitkich bloklarini kran 
yordamida; g - vertikal isitkichlarni monobalka yordamida; I – gorizantal issiqlik 
almashinish qurilmalar tayanchi; II – vertikal issiqlik almashinish qurilmalarining 
tayanchlari. 
Kо‘p hollarda issiqlik almashinish qurilmalarini loyiha nuqtasiga о‘zi 
yurar kranlar yordamida о‘rnatiladi. Agar, ayrim hollarda kranning yuk 
kо‘tarish qobiliyati yetarli darajada bо‘lmasa, issiqlik almashinish qurilmalari 
ikkita kran yordamida о‘rnatiladi. 1-rasmda issiqlik almashinish qurilmalarini 
kо‘tarish va о‘rnatilishi kо‘rsatilgan. 
Ikkita va undan ortiq yarusda joylashgan issiqlik almashinish 
qurilmalariini bir necha qurilmalardan iborat yirik bloklarda, о‘zaro trubalar 
bilan bog‘langan holda, kо‘tarish maqsadga muvofiq.
Bir turdagi issiqlik almashinish qurilmalarini kо‘tarish va ularning trubali 
bog‘lanishlarini unifikatsiyalash uchun ularni tayyorlashda qobiq va 
taqsimlovchi kamera shtuserlarining loyihadagi о‘lchamlari aniq bajarilishi 
zarur.

---

95 
Issiqlik almashinish qurilmalari holatini sath yoki shovun bilan 
tekshiriladi.
Issiqlik almashinish qurilmalari gorizontal о‘rnatilganda qobiq va 
tayanchlar oralig‘idagi temperaturalar deformatsiyasi bir necha millimetrga 
yetishi mumkin. Shuning uchun tayanchlardan biri qо‘zg‘aluvchan bо‘lishi 
mumkin. 
Sirpanuvchi yuzalarni shunday muhofazalash kerakki, bunda qisib qolish 
holatlari bartaraf qilinishi kerak.
Montaj qilinayotgan issiqlik almashinish qurilmalar, tayyorlovchi 
korxonalarda sinov bosimi ostida tekshirilgan bо‘lishi kerak. Shuning uchun, 
montaj maydonida ular bitta-bitta bosim bilan tekshirilmaydi. Issiqlik 
almashinish qurilmasi umumiy texnologik tizim bilan birgalikda, montaj ishlari 
tugagandan sо‘ng tekshiriladi. Korxona sinovlari dalolatnomasi yoki qurilma 
uzoq vaqt davomida omborda yoki montaj maydonchasida turib qolgan bо‘lsa, 
montaj oldidan issiqlik almashinuvchi qurilma taftish qilinadi, zarurati bо‘lsa, 
ta’mirlanadi ham. Nuqsonlarni aniqlash va ularni bartaraf etish usullari, xuddi 
yangi issiqlik almashinish qurilmasida bо‘lgani kabi, ekspluatatsiyada bо‘lgan 
issiqlik almashinish qurilmasida ham ularning kostruktiv bajarilishiga bog‘liq. 
Shuning uchun har bir qurilmani taftish va ta’mirlanishiga alohida tо‘xtalamiz.