Qarshi muhandislik iqtisodiyot institui neft va gaz fakulteti «texnologik mashinalar va jihozlar» kafedrasi

 EКSTRAКTORLARNING TUZILISHI 
Sanoatda 
suyuqliklarni 
ekstraksiyalash 
uchun 
ishlatiladigan 
uskunalar asosan uch turga bo‘linadi: aralashtirish-tindirish; kolonnali; 
rotatsion ekstraktorlar. 
Aralashtirish-tindirish ekstraktorlari. 
Eng oddiy, davriy ishlaydigan 
aralashtirish-tindirish ekstraktorlari vazifasini aralash-tirgichli uskunalar 
bajaradi. Bir pog‘onali ekstraksiyalashni uzlyuksiz olib borish uchun ikki qism 
(aralashtirish va tindirish) dan iborat uskunalar ishlatiladi. Sanoatda 
aralashtirgichlar sifatida injektorli, diafragmali, quvurli aralashtirgichlar, 
markazdan qochma nasos,
 
oddiy ventillator keng ishlatiladi. 
Eng oddiy tindirgich gorizontal joylashgan idishdan iborat. Tindirgichning 
hajmi bo‘ylab suyuqlik laminar rejim bilan harakat qiladi, natijada aralashma 
ikki qismga ajraladi. Yengil fraksiya (ekstrakt) idishning tepasida joylashgan 
shtuser orqali chiqadi. Og‘ir fraksiya (rafinat) esa tindirgichning pastki 
qismidagi shtuser va sifon orqali tashqariga chiqadi. 
Aralashmalarni ikki qismga ajratishda murakkab tuzilishga ega bo‘lgan 
boshqa tindirish uskunalar (gidrosiklonlar, sentrifugalar va markazdan qochma 
separatorlar) ham ishlatiladi. 
F=A+B
R
1 
R
2 
R
n-2 
R
n-1 
R
n 
E
1 
E
2 
E
3 
E
n-1 
E
n 
S
1
n
-1
n
2

---

85 
Sanoatda ko‘pincha ikkita suyuq fazani aralashtirish va ajratish 
operatsiyalari bitta uskunada amalga oshiriladi. Bunday uskunalar aralashtirish-
tindirish esktraktorlari deb ataladi (8-rasm). Yengil faza quvur (1), og‘ir faza esa 
quvur (4) orqali aralashtirish kamerasining propellerli nasos o‘rnatilgan qismi 
(5) ga kiradi. Bu yerga quvur (10) va halqasimon bo‘shliq (3) orqali tindirish 
zonasining yuqorigi va pastki qatlamlaridan emulsiya o‘tadi. Quvur (10) va 
halqasimon bo‘shliq (3) ning balandligi resirkulatsiya qilayotgan yengil va og‘ir 
fazalarning ulushini belgilaydi. Yengil va og‘ir fazalar aralashmasi aralashtirish 
kamerasi (7) dan halqasimon kamera (9) ga, u yerdan tindirish bo‘shlig‘i (11) ga 
o‘tadi. Og‘ir faza tindirish bo‘shlig‘ining pastki qismidan quvur (12) orqali 
ekstraktorning keyingi bosqichiga yuboriladi. Yengil faza tindirish zonasining 
yuqorigi qismidan kollektor (6) orqali tashqariga chiqariladi. 
 
8- rasm.
Aralashtirigich-tindirgich rusumidagi ekstraktorning sxemasi: 
1 – yengil faza kiradigan quvur; 2 – aralashtirish quvuri; 3 – emulsiyani resirkulatsiya qilish 
uchun halqasimon bo‘shliq; 4 – og‘ir fazani kiritsh uchun quvur; 5 – propellerli nasos; 6 – 
yengil fazani chiqarish uchun kollektor; 7 – aralashtirish kamerasi; 8 – uzatma; 9 – 
halqasimon kamera; 10–emulsiyani resirkulatsiya qilish uchun quvur; 11 – tindirish zonasi; 12 
– og‘ir fazani chiqarish uchun quvur. Oqimlar: I – yengil faza; II – og‘ir faza.