Qarshi davlat universiteti tuproqshunoslik va ekologiya kafedrasi

Shunday qilib, tirik organizmlarni hayot formalari deb, ularni 
yashash joyiga morfologik moslashish tiplariga aytiladi. 
O‟simliklarni yashash formalari. Avvalambor o‟simliklarni hayot formalari 
shakllangan. Teofrast o‟simliklarni daraxtsimonlar, butasimonlar, chala buta va 
o‟tchillarga ajratgan edi. 
Daniyalik botanik K.Raunkier novdalarda kurtaklarni yilni noq ulay davrida, tuproq 
ustida, qor ostida joylapshshiga qarab, Yevropa sharoitida o‟simliklarni hayot 
formalarini tasvirlab, uni 5 tipga bo‟ldi: 
1. Fanerofit, tuproqni ustki qismida (tuproqdan 30 sm yuqorida) kurtak ochiq yoki 
yopiq; 

---

19 
Xemifitn, kurtak tuproq yuzasidan 20-30 sm yuzaroqda; 
Gemikriptofit, kurtaklar tuproqni yuza qismida, hashak ostida;
Kriptofitn, kurtak tuproq yoki suv ichida, yopiq;
Terofitn, 
noqulay 
sharoitdan 
keyin 
urug‟lar 
orkali 
tiklanish. 
O‟simliklarni hayotiy formalari muhitni iqlimiy sharoitiga tarixiy taraqqiyot jarayonida 
moslanishining natijasidir. I.G.Serebryakovni fikricha o‟simliklarni hayotiy formalari 
ma„lum bir guruh o‟simliklarni ontogenezni o‟sish va rivojlanish davrida biron muhit 
sharoitida o‟ziga xos umumiy ko‟rinishidir (tundra, cho‟l, tog‟li, o‟rmon sharoitlarida). 
Bu ko‟rinish ularni aniq tuproq-iqlimiy sharoitda qulay yoki noqulay sharoitda 
moslashishidir. Asosan o‟simlikni vegetativ organlar hayotiy formalarini yaratadi, 
chunki, ular o‟simlikni hayoti uchun zarur jarayonlarni o‟tkazadi. Shunday qilib, hayot 
formalari morfologik va ekologik kategoriyalardan iborat.
 
Turlarni evolyutsion rivojlanish davrida, yangi ekologik nish (panoh, makon) 
da tarqalish jarayonida xilma-xil hayot formalari hosil bo‟ladi. Ko‟p 
daraxtsimonlar o‟zining areal chegarasida butasimonlarga aylanadi. Masalan: