Qarshi davlat universiteti tuproqshunoslik va ekologiya kafedrasi

munosabati. Barcha tirik organizmlarni evribiont (har xil muhitda yashovchi, 
masalan, chigirtka nisbatan katta parametrda harakat qiladi), stenobiontlarga 
(ma„lum bir o‟zgarmas sharoitda yashashga moslashgan. Masalan, tut ipak qurti 
olinadi. Ovqatlanish jihatdan avtotrof (neorganik moddadan o‟ziga ovqat 
tayyorlovchi), geterotroflarga (tayyor organik modda bilan ovqatlanuvchilar) 
bo‟linadi. 
Geterotroflar o‟z navbatida soprofit va golozoevlarga bo‟linad i. 
Soprofitlar o‟lgan organizmlarni organik qoldiqlari yoki tirik organizmlarni 
chiqindilari hisobiga yashaydigan o‟simliklar (zamburug‟lar, bakteriyalar). Golozoilar 
xilma-xil ovqatlarni xazm qiluvchi fermentlarga ega bo‟lib, ular har xil organik 
ozuqalarni iste„mol qilish imkoniyatiga ega. Golozoilar (saprofatlar) (o‟lik o‟simlik 
qoldiqlari bilan ovqatlanuvchi), fitofaglarga • (tirik o‟simliklar bilan
ovqatlanuvchi), zoofag (tirik hayvonlar bilan ovqatlanuvchi), nekrofag (o‟lgan
mollar bilan oziqlanuvchi). Bular yana o‟z navbatida boshqa mayda guruhlarga
bo‟linadi. Ekologik klassifikatsiya organizmlarni muhitga moslashish yo‟llarini 
aniqlaydi. 
Organizmlarni hayotiy formalari.
O‟simlik va hayvonlarni tashqi muhitga 
moslashishida morfologik moslashishi katta rol o‟ynaydi, qaysiki shu orqali har xil 
sharoitda ular yashab qoladilar. 
Ch.Darvin o‟zining evolyutsiyani tabiiy tanlash 
nazariyasida yaqin turlar o‟rtasidagi morfologik o‟zgarishlarda, ma„lum muhitda 
yashaydigan har xil turlar ham o‟xshash bo‟lishi haqida fikr yuritadi. Bu 
jarayonni konvergentsiya deyiladi. Konvergentsiyada muhit ta„siri organlarda 
ko‟rinadi. 
Suvda yashovchi hayvonlarni tana proportsiyasiga qarab ularni suvda suzish
tezligini belgilash mumkin. Masal an, delfinlar soatiga 44 km tezlikda suzsa, 
tyulenlar soatiga 20 km dan oshmaydi, chunki ularni tanasini proportsiyasi unchalik 
optimal emas.