Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi

 
Otlarda modal shakllarning hosil bо‘lishi 
 
Modal  shakllarning  mavjudligi  otlarning  morfologik jihatdan  о‘ziga xos muhim 
belgilaridan biridir. 

---

Modal  shakllar  otdan  anglashilgan  ma’noga  turli  emosional-ekspressiv  ma’no 
qо‘shuvchi shakllardir. 
Otlardagi modal shakllar maxsus modal ma’no  hosil qiluvchi qо‘shimchalar va 
sо‘zlarni о‘zaro qо‘shish bilan hosil bо‘ladi. 
Modal  ma’no  hosil  qiluvchi  qо‘shimchalar  yordamida  kichraytirish,  erkalash 
ma’nolaridagi  otlar  hosil  bо‘ladi.  Shuning  uchun  bunday  qо‘shimchalar 
kichraytirish-erkalash qо‘shimchalari deyiladi. 
Otlarda 
kichraytirish-erkalash 
shakllarini 
hosil 
qiluvchi 
qо‘shimchalar 
quyidagilar: 
1 . -cha 
qо‘shimchasi. 
Kichraytirish 
qо‘shimchasi 
otlar- 
ga 
qо‘shilib, 
predmetning 
kichikligini 
ifodalovchi 
modal 
shakl 
hosil 
qiladi: 
qushcha, 
kitobcha, 
qizcha. 
Ayrim 
sо‘zlar 
tarkibida 
bu 
qо‘shimcha 
kichraytirish 
ma’nosini 
ifodalamaydi. 
Chunki, 
- 
cha 
qо‘shimchasi 
ra- 
vish 
yasovchi: 
о‘zbekcha,  kо‘kcha  sо‘zlaridagi  -  cha  qо‘shim- 
chasi bilan shakldoshdir. 
2.  -  choq,  -  chak  qо‘shimchasi.  Bu  qо‘shimcha  kichraytirish  ma’nosidagi 
qо‘zichoq,  toychoq,  erkalash  ma’nosidagi:  qо‘zichoq  (bolalarga  nisbatan 
ishlatilganda),kelinchak modal shakllarini hosil qiladi. 
3.  –  loq  qо‘shimchasi.Kichraytirish  (qizaloq),erkalash  (toyloq,  bо‘taloq) 
ma’nosidagi otlar yasaydi. 
4.  - 
gina 
(-kina, 
-qina) 
qо‘shimchasi 
erkalash, 
hurmat- 
lash ma’nosidagi otlar yasaydi: bolagina, qizgina, otaginam, onaginam. 
Otlarning  modal  shakllari  erkalash,  hurmatlash,  ba’zan  kesatish  ma’nolarini 
ifodalovchi  sо‘zlarni  kishi  ismlariga  qо‘shilishi  natijasida  ham  hosil  bо‘ladi. 
Bunday  sо‘zlar  alohida  qо‘llanilganda  mustaqil  ma’noli  sо‘zlar  bо‘lib,  kishi 
ismlariga qо‘shilganda affikslashadi va modal ma’no hosil qiladi: 
-jon(Azizjon,Karimjon),xon(Diloromxon,E’tiborxon),-oy(Tursunoy,Dilbaroy),-
niso(Xayriniso,Zebiniso)toy  (Olimtoy,  Iristoy)  kabi.  Shuningdek,  ayrim  modal  shakl 
hosil  qiluvchi  vositalar  hurmat  va  kesatish  ma’nolarini  xam  ifodalaydi:  poshsho  ona, 
kelin poshsho kabi.