Qarshi davlat universiteti o‘zbek tili va adabiyoti metodikasi kafedrasi

CHIQISH KELISHIGI 
Chiqish kelishigi shu kelishikdagi otdan anglashilgan predmet, ish-harakatning 
chiqish о‘rnini, vaqtini, sababini bildiradi. Chiqish kelishigi  - dan qо‘shimchasi 
bilan shakllanadi. 
Chiqish kelishigidagi sо‘z quyidagi ma’nolarni ifodalaydi: 
1.Ish-harakatning  boshlanish  о‘rnini  bildiradi.  Qayerdan?  sо‘rog‘iga  javob 
bо‘lib,  gapda  о‘rin  holi  vazifasida  keladi:  Derazamdan  tushgan  tola  nur,  somon 
yо‘li kabi tovlanur (E.V.). Klubdan chiqqan kishilar to‘da-to‘da bо‘lib simyog‘och 
tagida gaplashib turishibdi (S.A.). 
2. Ish-harakatning  bajarilgan  paytini  bildiradi,  qachon?  qachondan?  sо‘roqlariga 
javob 
bо‘lib, 
payt 
holi 
vazifasida 
keladi: 
Jannat 
xola 
kechadan 
beri  
supurgi tegmay ivirsib ketgan uyni yig‘ishtirayotgan edi (S. A.). 
3. Ish-harakatning 
bajarilishiga 
sabab 
bо‘lgan 
vositani bildiradi, kimdan? nimadan? Sо‘roqlariga javob bо‘lib, gapda tо‘ldiruvchi 
vazifasida keladi: ishlaydi. Bor kuchi bilan ishlaydi. Rohatidan kecha-di, uyqusidan 
kechadi  (S,A.)  Zuhra  begim  xayolidan  о‘ziga  tayanch  izlar  ekan,  yaqinda  Buxoroni 
olib,  endi  Samarqandga  qо‘shin  tortib  kelishi  kutilayotgan  Shayboniyxon  esiga 
tushdi (P.Q.). 
4.  Chiqish  kelishigidagi  sо‘z  predmet  ma’nosiga  ega  bо‘lib,  harakatning 
bajarilishiga sabab bо‘lgan shaxsni, predmetni ifodalasa, gapda tо‘ldiruvchi, о‘rin-
payt, holat ma’nolarini ifodalasa, hol vazifalarida keladi.