Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

+Q= –ΔН

Agar reaksiya vaqtida issiqlik yutilsa (-Q), issiqlik saqlami ortadi (+DH), bundan

–Q= +ΔН kelib chiqadi.

Turli reaksiyalar issiqlik effektini bir-biri bilan solishtirish qulay bo‘lishi uchun issiqlik effektlari standart sharoitda (harorat 298K va bosim 101,325 kPa) 1mol modda uchun o‘lchanadi va standart issiqlik effekti deyiladi – ΔН⁰ bilan belgilanadi. Jarayonning xarakteriga qarab issiqlik effektlari turlicha bo‘ladi, masalan - ΔН⁰_h.b.; ΔН⁰_yonish; ΔН⁰_pаrch.; ΔН⁰_erish. va h.z.

Misollar:

• 
  Hosil bo‘lish issiqlik effekti - ΔН⁰_h.b.;
  

H₂+½O₂ = H₂O ; DH = -285,8 кЖ

MgCl₂ + 2Na→2NaCl + Mg; ΔH=172,4 кЖ

• 
  Yonish issiqlik effekti - ΔН⁰_yonish;
  

С_графит + О₂=СО₂ ; ΔH= 393,77кЖ

2PH₃ + 4О₂→P₂О₅ + 3H₂О; ΔH=- 2266,02 кЖ

• 
  Parchalanish issiqlik effekti - ΔН⁰_parch.;
  

Νa₂CO₃→Νa₂O + CO₂ + ΔH

• 
  Neytrallanish issiqlik effekti - ΔН⁰_neyt.
  

HΝO₃ + ΝaOH=ΝaΝO₃ + H₂O + 13,7 kkal

HCl + KOH→=KCl + H₂O + 13,7 kkal yoki 57,4 кЖ

!!!Neytrallanish issiqlik effekti reaksiyaga kirishayotgan kislota va asosning tabiatiga bog‘liq bo‘lib, modda xiliga bog‘liq emas. Agar kislota va asos kuchli bo‘lsa ΔH⁰neyt. =57,4 kJ ga teng bo‘ladi (1mol suv uchun olingan neytrallanish issiqligi)

Agar kislota yoki asos kuchsiz bo‘lsa, unda neytrallanish issiqligi 57,4 kJ dan kichik bo‘ladi.

Masalan:

HClO+ΝaOH→ΝaClO+H₂O+40,184 кЖ

• 
  Tuzlarning erish issiqlik effekti - ΔН⁰_erish.
  

1 mol tuz juda ko‘p miqdordagi (300-400ml) erituvchida eriganda ajraladigan yoki yutiladigan issiqlik miqdori erish issiqligi deyiladi.

Tuzlarning erish jarayoni ikki bosqichda boradi:

1. 
   modda kristall panjarasining buzilishi va uni ionlarga dissotsialanishi (endotermik jarayon)
   
2. 
   ionlarning salvatlanishi yoki gidratlanishi (ekzotermik jarayon)
   

Demak, ΔН⁰_эриш. = ΔН₁ +(- ΔН₂)

Reaksiyaning issiqlik effekti tajriba yo‘li bilan yoki termokimyoviy hisoblash yordamida aniqlanadi. Issiqlik effekti 1mol modda uchun kJ/mol birlikda hisoblanadi. (Termokimyoda energiyaning o‘lchov birligi sifatida ko‘pincha Joul qo‘llaniladi – 1kal=4,184J).

Hozirgi vaqtda ko‘p moddalar uchun hosil bo‘lish, yonish issiqlari aniqlangan, ularning qiymatlari jadvallarda beriladi.

Gess qonuni - 1836 yilda rus olimi G.I. Gess juda ko‘p tajribalar asosida termokimyoning asosiy qonunini - reaksiya issiqlik yig‘indisining doimiylik qonunini ta’rifladi:

Reaksiyaning issiqlik effekti uni olib borish yo‘liga bog‘liq bo‘lmay, reaksiyada ishtirok etayotgan moddalarning boshlang‘ich va oxirgi holatlariga bog‘liq.

Faraz qilaylik А moddadan В moddaga o‘tish jarayonini o‘rganayotgan bo‘laylik. O‘tish jarayoni turlicha bo‘lsin:

Gess qonuniga muvofiq: DН=DН₁+DН₂=DН₃+DН₄+DН_{5 ,}

ya’ni, bu qonun bo‘yicha reaksiyaning umumiy issiqlik effekti reaksiyalar qaysi usulda olinishidan qat’iy nazar doim bir xil bo‘ladi.

Misol: ko‘mir va kisloroddan СО₂ hosil bo‘lishida kuzatiladigan issiqlik effekti misolida Gess qonunini tushuntirish mumkin: