Qarshi davlat universiteti kimyo kafedrasi noorganik kimyo fanidan

10.2. Tabiatda uchrashi. Bor elementi 1808 yilda Gey-Lyussak tomonidan ochilgan va u tabiatda birikmalar xolida uchraydi. Bu birikmalardan H₃BO₃ -borat kislota yoki sassolin, Na₂B₄O₇*10H₂O -bura, datolit - CaHBSiO₅, borasit -2Mg₃B₈O_15*MgCl₂ .Umuman borni 87 ta minerali bor. Tabiatda ₅¹⁰B(18,45%) va ₅¹¹B(81,55%) ikkita izotopdan iborat.

Olinishi. Bor asosan bor oksididan magniy yordamida qaytarish, ya’ni metallotermiya usuli bilan olinadi:

B₂O₃ + 3Mg = 3MgO + 2B

Metallotermik usul bilan olingan bor uncha toza bo‘lmaydi. Toza xolatdagi bor uning birikmalarini suyuqlantirib elektroliz qilish usuli bilan olinadi. Juda toza xoldagi borni, bug‘ holatdagi bor bromidni 1000-2000⁰С da, chug‘latilgan tantal simi ishtirokida vodorod bilan qaytarib bor olish mumkin. Bunda vodorod ham hosil bo‘ladi. Reaksiyada borni tozaligi 99,5 % tashkil etadi. Reaksiya tantal simi katalizatorligida olib boriladi.

2BBr₃+ 3H₂ 2B + 6НВr

Kaliy tetraftorboratdan faol metallar, masalan, natriy bilan qaytarish orqali:

KBF₄ + 3Na = 3NaF + KF + B

Kristall holatdagi bor olish uchun borning vodorodli birikmalarini parchalash ham mumkin:

B₂H₆ = 2B + 3H₂